Son zamanlar İran və Əfqanıstan arasında sərhəddə yaranan gərginliyin ən mühüm səbəbi sudur.
Bu barədə İnterpress.az xarici mediaya istinadən xəbər verir.
Əslində, qədim dövrlərdə başlayan su böhranını gündəmə gətirən bölgədəki həddindən artıq quraqlıqdır.
İran və Əfqanıstan arasında son gərginlik şifahi mübahisələrdə və onu müşayiət edən meydan münaqişələrində özünü büruzə verib. Taliban qüvvələri ilə İran əsgərləri arasında baş verən toqquşma tezliklə dünya tərəfindən izlənilib.
Siyasi baxımdan onsuz da iki əks qütbdə olan İran və Əfqanıstanın yaşadığı problemləri “necə həll etmək” məsələsi əhəmiyyət kəsb etdi.
Yaxşı, problem niyə yaranır? Problemin kökü nədir?
İki qonşu ölkə arasında problem tez-tez beynəlxalq gündəmi zəbt edən və bir çox qonşular arasında mövcud olan transsərhəd sular problemindən qaynaqlanır. Qlobal istiləşmə nəticəsində quraqlığın artması və yağıntıların azalması su çatışmazlığı olan ölkələrdə transsərhəd sular məsələsini daha da aktuallaşdırıb.
Məsələn, əkinçiliklə məşğul olan Misirdə Nil Deltasının susuz qalması ehtimalı müharibədən danışırdı. Efiopiyanın Nil çayı üzərində inşa etdiyi Renessans bəndi illərdir Afrikanın ən böyük gündəmi olub. Bu, iki ölkə arasında qaynar münaqişəyə səbəb ola biləcək çətin məsələdir.
Burada Kabillə Tehran arasındakı problemin əsas mənbəyi Əfqanıstandan başlayan və İrandan dənizə axan çaylardır…
Əslində, 1973-cü ildə əldə olunan razılaşma ilə Əfqanıstan və İran arasında Hilmend su yolunda su problemi həll olunub.
Müqaviləyə əsasən, Əfqanıstan su yolu ilə İrana “normal şəraitdə” saniyədə 26 kubmetr su verməyi öhdəsinə götürmüşdü. Bunun 22 kubmetri “İranın su hüququ”, 4 kubmetri isə Əfqanıstanın İrana qarşı “xoşməramlı göstəricisi” olaraq təyin olunsa da, müqavilədəki “normal şərtlər” ifadəsi su qıtlığı və ya quraqlıq dövrlərini əhatə etmir.
Bununla belə, infrastrukturun olmaması səbəbindən əlindəki suyun yalnız 30 faizini istifadə edə bilən Əfqanıstan, xüsusilə Əşrəf Qani 2014-cü ildə prezident olduqdan sonra gərgin bir bənd tikintisi prosesi keçib.
Bu çərçivədə Əfqanıstanın İran sərhədindəki Herat, Helmend, Nirmruz və Fərəh əyalətləri sərhədləri daxilində bölgədə 20-yə yaxın bənd tikilməsi planlaşdırılır.
Dünyanın ən quraq ölkələrindən biri olan İranın şərq bölgəsində bir çox yaşayış məntəqələri su ehtiyaclarını əsasən Əfqanıstandan torpaqlarına axan çaylar hesabına ödəyir. Belə ki, Kabil administrasiyasının bölgədə başlatdığı bənd layihələri Tehranı narahat edir.
İran dəfələrlə Əfqanıstanı üzərinə götürdüyü öhdəliklərdən əl çəkməkdə və çayın istiqamətini dəyişməkdə ittiham edib.
Kajaki bəndinin və Kamal Xan bəndinin tikintisi çaydan suyun səviyyəsinin aşağı düşməsinə səbəb olub. Çayın Əfqanıstan ərazisində daşqının şahidi olduğu mövsümlərdə belə su İrana çatmırdı.
Əfqanıstanın keçmiş prezidenti Əşrəf Qani Kamal Xan bəndinin açılışında Helmand çayının illərdir Əfqanıstandan çıxdığını, bu çayın idarəsinin bu gün əfqanların əlində olduğunu və neft müqabilində İranla su mübadiləsi aparacağını vurğulayıb.
İranın keçmiş prezidenti Həsən Ruhani Əşrəf Qaninin o zamankı açıqlamalarına etiraz edərək, Helmand çayının sularından öz payını almaq hüququnu müdafiə edib.
1998-2001-ci illər arasında bölgədə baş verən şiddətli quraqlıq zamanı Taliban Hilmənd çayını bağladı və bu vəziyyət İranın Sistan-Bəlucistan bölgəsinə ciddi təsir göstərdi.
Bölgədə kənd təsərrüfatı fəaliyyətləri demək olar ki, məhv olmaq ərəfəsində olduğu halda, yüz minlərlə insan bölgədən köç etmək məcburiyyətində qaldı. İran məsələni BMT-yə çıxarıb, eyni zamanda sərhəd bölgəsində təcili olaraq bəndlər tikərək tədbir görməyə çalışıb.
Son zamanlar İranın Bəlucistan bölgəsi su qıtlığı ilə üzləşib.
Helmend çayının içinə töküldüyü Hamun gölünün quruması bölgənin həyatı üçün təhlükə yaradan ən mühüm amildir. İranlılar gölün qurumasına səbəb kimi Helmend çayı üzərində tikilmiş bəndlər olduğunu düşünürlər.
İş o yerə çatıb ki, iranlılar etiraz nümayişlərində öz hakimiyyətlərindən xahiş edirlər ki, İranın su payının ölkə torpaqlarına çatmasını təmin etsinlər.
İki ölkə rəsmiləri arasında su üstündə yaranan gərginlik meydançaya da yansıdı. Əvvəlcə hər iki ölkənin sərhədə əsgər göndərdiyi görüntülər mətbuatda əksini tapıb.
Taliban əsgərləri ilə toqquşmada iki iranlı sərhədçi həlak olub.
Bu hadisədən sonra həm İrandan, həm də Əfqanıstandan yüksək dozalı mesajlar gəlməyə başlayıb.
İran və Əfqanıstan arasında su böhranı
Taliban hökumətinin aparıcı simalarından biri olan Nasser Badri kimi tanınan Əbdülhəmid Xorasani video yayımlayaraq “Taliban əsgərləri amerikalılara qarşı mübarizədən daha böyük şövqlə döyüşəcək” deyib.
Bir həftə sonra sərhəddə yenidən toqquşmalar başlayıb.
İran iddia edib ki, qarşıdurmalara Taliban ünsürlərinin İran ərazisinə soxulmağa cəhd etməsi səbəb olub.
Bundan əlavə, yayılan görüntülərdə Taliban üzvlərinin İran tərəfindəki sərhəd postlarını ağır silahlardan atəşə tutduqları görünür.
Mayın 27-də İran-Əfqanıstan sərhədində şiddətli toqquşmalar və şiddətli atışma səsləri eşidilib. İranın Bəlucistan sərhəd təhlükəsizlik bölməsi “naməlum silahlı şəxslərin” Əfqanıstandan İrana daxil olmaq niyyətində olduğunu və bunun qarşıdurmalara səbəb olduğunu açıqlayıb.
