İsrailin Qəzzada davam edən soyqırımına qarşı mövcud beynəlxalq mexanizmlərin səmərəsizliyi müzakirə mövzusu olsa da, soyqırım, insanlığa qarşı cinayətlər və müharibə cinayətlərinə görə məsuliyyət daşıyanlar beynəlxalq məhkəmələrin mühakiməsindən qaça bilməzlər. Bu barədə İnterpress.az xarici mediaya istinadən xəbər verir.
Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan Qəzzada İsrailin soyqırımına qarşı beynəlxalq mexanizmlərin səmərəsizliyini tənqid edərkən, İsrailin baş naziri Binyamin Netanyahu və tərəfdarlarının beynəlxalq məhkəmələrdə mühakimə olunmasına inandığını bildirib.
Beynəlxalq ictimaiyyətin etirazlarına baxmayaraq, nasist rəsmiləri, Ruanda və Srebrenitsa soyqırımlarını törədənlər, dünyanın bir çox ölkələrinin dövlət başçıları və yüksək vəzifəli şəxsləri cinayətləri törətdikdən xeyli sonra beynəlxalq məhkəmələrdə cavab verməli və cəzalandırılmalıdır.
İkinci Dünya Müharibəsindən sonrakı sınaqlar
İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Almaniyanın Nürnberq şəhərində yaradılmış xüsusi hərbi məhkəmə nasist Almaniyasında müxtəlif vəzifələrdə çalışan əsgərləri və mülki dövlət idarəçilərini mühakimə edir və ölümə qədər hökm verir.
1945-ci il noyabrın 20-də başlayan və 1946-cı il oktyabrın 1-dək davam edən Nürnberq məhkəmələri nəticəsində nasist kabineti və partiyasının məmurları, faşist Şutzstaffel (SS) əsgərləri və Gestapo kəşfiyyat bölməsinin məmurları, həmçinin elm adamları və nasist rejimini dəstəkləyən iş adamları da mühakimə olunub.
Məhkəmə prosesləri nəticəsində 12 ölüm hökmü, 2 ömürlük həbs cəzası, 4 müddətli həbs cəzası, 2 bəraət hökmü və bir işdən çıxarılma qərarı çıxarılıb.
Müttəhimlərdən biri, faşist Almaniyasında Alman Əmək Cəbhəsinin (DAF) qurucusu və hərbi əsirlərin məcburi əməyinə nəzarət edən ən yüksək rütbəli məmur Robert Ley ona qarşı məhkəmə prosesi bitməmiş intihar edib.
Tokioda Yaponiya üçün yaradılmış xüsusi hərbi məhkəmələrdə İmperator və vəliəhd şahzadəsi istisna olmaqla, bütün yapon məmurları mühakimə olunarkən, 2-si keçmiş baş nazir olmaqla 7 nəfər edam cəzasına, əksəriyyəti Yaponiya ordusunun generallarından ibarət 16 müttəhimə hökm oxunub.
1960-cı illərin sonunda Kamboca Kommunist Partiyasının silahlı qolu kimi qurulan və 1975-ci ildə paytaxt Pnompenə hücum edərək hakimiyyəti ələ keçirən “Qızıl kxmerlər”in lideri Pol Pot 1998-ci ildə bir qrup şəxs tərəfindən ev dustaqlığında vəfat edib.
Daha sonra BMT-nin dəstəklədiyi Kamboca Tribunalı (ECCC) təxminən 1 milyon 700 min insanın ölümünə görə məsuliyyət daşıyan kommunist qırmızı kxmer rejiminin ən yüksək rütbəli məmurlarına qarşı mühakimələrə başladı.
2013-cü ildə Qırmızı Kxmerlərin üç ən mühüm liderindən biri olan Nuon Çea məhkəməsi zamanı vəfat etdiyi halda, Khieu Samphan və Ieng Sary insanlığa qarşı cinayətlər və soyqırım cinayətlərinə görə ömürlük həbs cəzasına məhkum ediliblər.
2016-cı ildə Keçmiş Yuqoslaviya üzrə Beynəlxalq Cinayət Tribunalı (ICTY) 1995-ci ilin iyulunda Bosniya və Herseqovinanın şərqində Srebrenitsada törədilən soyqırımda minlərlə dinc Bosniyalının qətlinə görə məsuliyyət daşıyan serbiyalı məmurlardan 4-nə hökm çıxarıb və 45 cəza alıb. Bu günə qədər müxtəlif məhkəmələrdə baxılan Srebrenitsa işlərində hökm oxundu.Serb ümumilikdə 699 il həbs cəzasına məhkum edildi.
Keçmiş serb komandiri, “Bosniya qəssabı” kimi tanınan və Bosniya müharibəsi zamanı serb əsgərlərinin komandiri Ratko Mladiç insanlığa qarşı cinayətlər (deportasiya, məhvetmə, öldürmə, deportasiya və qeyri-insani hərəkətlər) törədib, müharibə qanunlarını və ənənələrini pozub. O, adam öldürmə (qətl, terror, mülki şəxslərə qarşı qanunsuz hücum və əsir götürmə) cinayətlərinə görə ömürlük həbs cəzasına məhkum edilib.
Bosniya və Herseqovinada on minlərlə insanın ölümündə günahkar bilinən Bosniya serblərinin lideri Radovan Karadziç 2008-ci ildə Serbiyanın paytaxtı Belqradda avtobusda yaxalanıb.
Haaqadakı keçmiş Yuqoslaviya üzrə Beynəlxalq Cinayət Tribunalının (ICTY) 2016-cı ildə soyqırımı, müharibə cinayətləri və insanlıq əleyhinə cinayətlər törətdiyinə görə 40 il həbs cəzasına məhkum edilən Karadziç 2019-cu ildə başa çatan apellyasiya işində ömürlük həbs cəzasına məhkum edilib.
Mladiç və Karadziç cəzalarını İngiltərədəki Uayt adası həbsxanasında dəmir barmaqlıqlar arxasında çəkirlər.
ICTY-də mühakimə olunan müttəhimlərdən biri, keçmiş xorvat generalı Slobodan Praljak hərbi cinayətlərdə təqsirli bilindiyi işin apellyasiya məhkəməsi zamanı zəhərləndiyi iddia edilən maye içərək xəstəxanaya aparılıb və məhkəmədə ölü elan edilib.
Serbiyanın keçmiş prezidenti Slobodan Miloşeviç Srebrenitsada soyqırımda günahlandırılsa da, məhkəməsi davam edərkən həbsxanada vəfat edib.
Ruanda üzrə Beynəlxalq Cinayət Tribunalı (ICTR) 4 sentyabr 1998-ci ildə Ruandanın o vaxtkı baş naziri Jan Kambandanı soyqırım ittihamı ilə ömürlük həbsə məhkum edib.
ICTR Kambanda və keçmiş Baş Qərargah rəisi general Augustin Bizimunqu 30 il həbs cəzasına məhkum etsə də, soyqırımın maliyyələşdirilməsinə görə məsuliyyət daşıyan Felisien Kabuqanın əziyyət çəkdiyi üçün mühakimə olunmayacağını elan edərək məhkəməni yekunlaşdırıb.
Liberiyanın keçmiş prezidenti Çarlz Taylor Syerra-Leone Xüsusi Məhkəməsində mühakimə olundu və 1990-cı illərin sonunda Sierra Leonedə törədilən müharibə cinayətləri və insanlığa qarşı cinayətlərə görə məsuliyyət daşıdığı səbəbilə 50 il həbs cəzasına məhkum edildi.
Taylor “İkinci Dünya Müharibəsindən sonra beynəlxalq məhkəmə tərəfindən məhkum edilmiş ilk dövlət başçısı” olsa da, 2012-ci ilin aprelində hökmün çıxarılmasından sonra Teylor cəzasını çəkmək üçün 15 oktyabr 2013-cü ildə İngiltərədəki HM Frankland həbsxanasına köçürüldü.
Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi 2002-ci ildə fəaliyyətə başlayıb
Dünyada daimi və daimi beynəlxalq məhkəməyə ehtiyac olduğunu dərk edən beynəlxalq ictimaiyyət bu ehtiyacı ödəmək üçün 2002-ci ildə fəaliyyətə başlayan Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsini (BCM) yaratdı.
Fələstin də daxil olmaqla 124 ölkənin tərəfdar olduğu ICC-də Fələstinlə bağlı istintaqda indiyədək heç bir iş açılmayıb və ya həbs qərarı elan edilməyib.
