Dövlət başçısının dünyada maliyyə və iqtisadi böhranın yeni mərhələsinin başladığına dair fikirlərini təkzib etməyə cəhd göstərən bir müəllif böhranın yalnız neft hasil edən bir neçə ölkəni əhatə etdiyini iddia edib. Buna cavab olaraq bildiririk ki, beynəlxalq maliyyə qurumları dünyanın əksər ölkələrində keçən ilin sonlarında 2015-ci il üçün proqnozlaşdırılan iqtisadi artımın azalacağını bəyan ediblər. Çində ciddi inkişaf olacağını vurğulayan müəllif bilməlidir ki, Çin iqtisadiyyatı son illər getdikcə zəifləyir və keçən illə müqayisədə onun cari ildə bir qədər də zəifləyəcəyi gözlənilir. ABŞ yeganə ölkədir ki, onun iqtisadiyyatında artım gözlənilir. Bunun da əsas səbəbi ABŞ hökumətinin uzun illərdir apardığı ucuz pul siyasəti və neftlə bağlı dünyada etdiyi hegomonluqdur. Ekspertlər aparılan ucuz pul siyasəti nəticəsində əldə olunmuş iqtisadi yüksəlişdən dərhal sonra dolların möhkəmlənməyə başlamasını ABŞ iqtisadiyyatı üçün təhlükəli hesab edirlər. Bundan əlavə, dünya təcrübəsi göstərir ki, ABŞ dollarının möhkəmləndiyi bütün dönəmlərdə, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə belə iqtisadi böhran baş qaldırıb. Bunun indi də belə olacağı qaçılmazdır. Heç şübhə yoxdur ki, beynəlxalq maliyyə qurumları ilk növbədə bu səbəbdən inkişaf etməkdə olan ölkələrdə cari ilə iqtisadi artım proqnozlaşdırmırlar. Avropa ölkələri, iqtisadi yerində saymadan çıxmağın yolunu Avropa Mərkəzi Bankının avronun məzənnəsini zəiflətmək üçün yaxın bir neçə ildə dövriyyəyə əlavə olaraq 1 trilyon avrodan artıq pul buraxmasında görürlər. Analitiklər belə hesab edirlər ki, bu proqramın icrası hələlik istənilən nəticəni verməyə bilər. Belə olan halda, Avropa Mərkəzi Bankı nəticə əldə edilənə qədər bu kursu davam etdirəcək. Necə ki bunu ABŞ bir neçə il ərzində edərək sonda iqtisadi artıma nail oldu. Bax, bütün bu məqamları nəzərə alan Azərbaycan Prezidenti dünyada hazırda maliyyə və iqtisadi böhranın yeni mərhələsinin başladığını deyib.
***
Prezident maliyyə və iqtisadi böhranın yeni mərhələsinin başlanmasının digər səbəbinin dünyada gərginliyin artması, Yaxın Şərqdə və Avropadakı qanlı toqquşmalar və müharibələrin olduğunu bildirmişdi. Bu fikirlərə münasibət bildirən “təhlilçi” belə yazır: “Putinin Ukraynadakı işğalçılıq hərəkətlərindən başqa Avropada hansı qanlı toqquşmalar var? Putinin etdikləri Avropanın ayağına niyə yazılır?”
Baş verənlərə belə münasibət bildirərkən görəsən müəllif anlayırmı ki, Rusiya-Ukrayna münaqişəsi nəinki bütün Avropanı, hətta bütün dünyanı ayağa qaldırıb. Aydın deyilmi ki, neftin qiymətlərinin dünya bazarlarında aşağı düşməsinin başlıca səbəbi Ukraynanın şərqindəki hərbi əməliyyatlarda müstəsna rol oynayan Rusiyanı çökdürmək məqsədilə böyük gücün atdığı addımdır? Qarşılıqlı sanksiyalar nəticəsində təkcə Rusiyanın deyil Avropa ölkələrinin hansı itkilərə məruz qaldığını necə danmaq olar? Bu sanksiyaların Avropa ölkələrinin təkcə avtomobil sənayesinə vurduğu zərbə milyardlarla ölçülür. Bir çox siyasi ekspertlər Rusiya-Ukrayna münaqişəsini hətta üçüncü dünya müharibəsinin başlanğıcı kimi də dəyərləndirirlər. Belə olan halda, bu münaqişəni təkcə Rusiya və Ukraynaya necə aid etmək olar? Yaxın Şərqdə baş verənləri isə “orada davamlı sülh olmayıb, 70 ildir kimsə kiminləsə vuruşub” şəklində şərh etmək, ən yaxşı halda kasad analitik təfəkkürün nəticəsi ola bilər. Son bir neçə ildə yaxın şərqdə baş verən və bu gün də oradakı əksər ölkələri bürümüş qanlı münaqişələrə belə qiymət vermək olarmı? Miqyasına görə yaxın şərqdə nə zaman eyni vaxtda bu qədər qanlı münaqişələr baş verib?
***
Daha sonra müəllif yazır: “Ölkədə neft pullarından vaxtında düzgün istifadə edilsəydi, qeyri-neft sektoru güclü inkişaf etdirilsəydi…. neftin ucuzlaşması ölkə iqtisadiyyatını bu qədər güclü vurmazdı.”
“Ağıl öyrədən” müəllifin yadına Prezident İlham Əliyevin düz 11 il öncə Nazirlər Kabinetinin geniş tərkibli iclasında dediyi bir fikri xatırlatmaq istərdik: “Neft faktoru ölkəmizin iqtisadiyyatında böyük rol oynayacaq ancaq biz iqtisadi siyasətimizi elə qurmalıyıq ki, sanki Azərbaycanda neft yoxdur – daha doğrusu Azərbaycan neft ölkəsi deyil”. Heç şübhə etmirəm ki, Prezident ölkə iqtisadiyyatının diversifikasiya edilməsi ilə bağlı hələ 11 il bundan əvvəl fikir səsləndirərkən, bu gün iqtisadiyyatın neftdən asılılığı mövzusunu yerli-yersiz müzakirə predmetinə çevirənlərin bu məsələ heç yadına düşmürdü. Məhz Prezidentin həmin vaxtdan bəyan etdiyi bu kursun nəticəsidir ki, bu gün Ümumi Daxili Məhsulun tərkibində qeyri neft sektorunun payı 60 faizə çatıb. Beş il əvvəl ölkənin Ümumi Daxili Məhsulunda qeyri neft sektorunun payı 47 faiz idi. İndi bu rəqəm 13 faiz artıb. “Azərbaycan 2020: Gələcəyə baxış” proqramında 2020-ci ildə bu rəqəmin 80 faizə çatdırılması nəzərdə tutulub və heç şübhə yoxdur ki, bu nəticə də əldə olunacaq.
***
Həmin qərəzli müəllif daha sonra yazır: “İlham Əliyev manatın sabitliyinin qorunub saxlanılması ilə bağlı səsləndirdiyi fikirlərini iki həftə sonra regionların 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramının icrasının birinci ilinin yekunlarına həsr olunan konfransda təkzib etdi”.
Bu fikir də tamamilə əsassızdır. Əvvəla dünya iqtisadiyyatında və maliyyə sistemində hər gün baş verən dəyişikliklər konteksində yeni yaranmış vəziyyətə uyğun operativ addımların atılması zərurətə çevrilir. İkincisi, unutmaq lazım deyil ki, cari ilin yanvar ayının 10-dan 27-nə qədər avronunun kursunda ucuzlaşma bir qədər də davam etmiş və bu müddət ərzində bir avro 0,9275 manatdan 0,8819 manata enmişdir. Əslində, Prezident manatın ucuzlaşmasının deyil, onun əsassız bahalaşmasının tərəfdarı olmadığını vurğulamış və öz fikirlərini belə izah etmişdi: “İndi bir manat bir avrodan daha da qiymətlidir və bahalıdır. Əlbəttə ki, sosial məsələlərin həlli üçün bu, müsbət amildir. Ancaq biz bütün məsələlərə kompleks şəkildə yanaşmalıyıq. İqtisadiyyat, ixrac potensialımız üçün bu, o qədər də müsbət hal deyil. Ona görə hesab edirəm ki, manatın bundan sonra da avroya qarşı bahalaşması müsbət hal deyil”. Prezident manatın avroya nisbətən getdikcə daha da bahalaşmasının neqativ tərəflərinin olacağını vurğulayaraq baş verən prosesə öz münasibətini bildirib və bununla bağlı öz tövsiyələrini verib. Tamamilə doğru və yerində olan mövqedir ki, bunu qərəzli təhlillərlə qarşılamaq yolverilməzdir. ( apa )
Fikrət Yusifov
“Ekonomik” Beynəlxalq İqtisadi Araşdırmalar Birliyini sədri
İnterpress.az
