2015-ci ilin sentyabr-oktyabr aylarında həyata keçirilən monitorinqin məqsədi milli televeziya kanallarında ədəbi dil normalarının pozulması hallarının müəyyən olunması, statistik baxımdan araşdırılması, onların aradan qaldırılması istiqamətində tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün təkliflərin irəli sürülməsidir. Monitorinq göstərib ki, ədəbi dil normaları dilin bütün səviyyələrində-istər fonoloji, istər leksik, istərsə də qrammatik səviyyədə pozulur.
Monitorinq zamanı təhlilə cəlb olunan və ədəbi dil normasının pozulmasını əks etdirən 831 faktdan 425-i fonoloji, 208-i leksik, 170-i qrammatik, 28-i üslubi səviyyədə normadan kənara çıxma hallarının göstəricisidir.
Layihə çərçivəsində milli telekanallarda yayımlanan verilişlərin dili monitorinqə cəlb edilib.
Tədbirdə həmçinin qeyd olundu ki, xəbərləri təqdim edən aparıcıların verilişin formatına uyğun olaraq tam üslubdan istifadə etməli olduqlarını nəzərə alaraq ədəbi dil norması, düzgün tələffüz qaydaları, normativ qrammatika ilə bağlı zəruri məsələlərə diqqət yetirmələri, dil normalarına həssas yanaşmaları, bəzi hallarda xüsusi məşq etmələri tövsiyə olunur. Aparıcılar xüsusilə xəbər aparıcıları nitqin sürətinə diqqət yetirməlidirlər. Mətnlə əvvəlcədən tanış olması bəzi nöqsanların mətnin sintaqmlara düzgün bölünməməsinin qarşısını ala bilər.
Professor Qulu Məhərrəmli deyib ki, aparıcıların nitqində artıq şəkilçilərdən istifadə olunur: \”Onlar başqa dillərin təsiri altına düşürlər. Əsasən də türk dili və ingilis dillərindən. Burada dərhal dili təslim etmək tendensiyası müşahidə olunur. Nəzərə alaq ki, bizim dilin öz qrammatik, leksik, morfoloji normaları var. Bunlara əməl etmək lazımdır\”.
Statistika onu göstərir ki, norma pozuntusu xəbər verilişlərində 28 faiz, əyləncə verilişlərində isə 72 faizdir.
\”Bu çox ciddi işdir.Çünki ümumi şəkildə tənqidi hamı edir.Amma konkret faktlar əsasında hesabatın olması çox yaxşıdır\”. Bu sözləri Azərbaycan Dil Qurumunun başqanı, xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı deyib. O bildirib ki, jurnalistlər canlı ünsiyyətin içindədirlər. Yeni sözlərlə dil zənginləşməlidir. Ya xaricdən gələn dili qəbul etməlisən, ya da əvəzləmə etməlisən. Dilinə hörmət edən və tənbəl olmayan xalqlar sözün əvəzləməsini tapırlar. Bizim dilimiz türk dilidir.Türk dillərində 1 milyon kəlmə var. Türk dilləri ilə ünsiyyətdən çəkinməli deyilik. Bəzən deyirlər ki, türk dilindən istifadə etməklə dili zibilləyirlər. Heç demirlər ki, rus dilindən keçmələr daha çox zibilləyir. Türk dilindən çəkinmək lazım deyil. Bəzi sözləri süni sürətdə türk dilindən ayırmağa çalışırıq. Məsələn , toplum, cumhurbaşqanı, ilişki və.s. öz dilimizdə olan sözü niyə başqa sözlə əvəz etməliyik ki? Bu türk dilinə qısqanclıqdır. Hansısa qüvvələr bununla ədavət yaradaraq iki millət arasında türk düşmənçiliyi yaratmaq məqsədi daşıyır. S.Rüstəmxanlı həmçinin qanunların adlarında olan səhvlərdən də danışıb və deyib ki \”Təhsil haqqında qanun\”əvəzinə Təhsil qanunu işlənməlidir. Ortaq türk terminoloji komitəsi yaradılmalıdır. Bakıda bu gün rus dilində danışan adamların sayı artır. Bu da bizim dilimizi zəiflədir\”.
İnterpress.az
