–Siz 1996-ci və 2000-ci illərin prezident seçkilərində iştirak etmisiniz, ancaq keçən dəfəki prezident seçkilərində sizin namizədliyinizi qeydə almadılar. Bugün, indiki prezidentlə rəqabətə girməyin daha asan olduğunu demək çətindir. Siz nə üçün bu dəfəki seçkilərdə uğur qazanacağınıza ümid eləyirsiniz?
–Ölkədə iqtisadi situasiya çox dəyişmişdir. Bugünkü iqtisadi vəziyyəti 2011-ci ilin, hətta 2012-ci ilin göstəriciləri ilə müqayisə eləyin. Onları hətta yanaşı qoymaq olmaz, bunlar tamamilə başqa tendensiyalardan xəbər verir. İctimai mühit güclü dəyişikliyə uğramışdır – yoxsulluq durmadan artır.
Siyasi situasiya tanınmaz dərəcəd dəyişilmişdir. Əgər əvvəllər effektiv bazar iqtisadiyyatına əsaslanan demokratik ölkəni kimin daha yaxşı qura biləcəyi sualı vardısa, indi Putin ölkəni mövcud olmayan bir modellə qurur. Putinin antiavropa siyasəti isə tamamilə başqa bir istiqamətdir. Mənim baxışıma görə, beə bir yol ümumiyyətlə yoxdur. Bu, onun və əhatəsində olan adamların beynində olan bir mifdir. Sözün düzü, düşünürəm ki, onlar özləri də belə bir yolun olduğuna inanmırlar.
Bundan başqa da, üstəlik, Putin Ukrayna ilə müharibəyə başladı. Ədalətsiz, vicdansız, lazımsız bir müharibə. Onun bu siyasəti iqtisadiyyatı dağıtmağa başladı. Təcridolunma, sanksiyalar, çox böyük hərbi xərclər, azad fəaliyyətin kəskin məhdudlaşdırılması, KİV-ə təzyiq göstərilməsi – bütün bunlar onsuz da problemlərlə dolu olan dağılmış rus iqtisadiyyatına əlavə problemlər yaratdı.
–Ancaq buna baxmayaraq, onun reytinqi 81%-dir…
–Bunun belə olduğu dəqiqliyi ilə bəlli deyil… Çox güman, reytinqi hələ yuxarıdır. Bu reytinqin üç tərkib hissəsi vardır: təbliğat, alternativin olmaması və hərbi-siyasi isteriya. Bu faktorlar dünyanın istənilən ölkəsində adamlara güclü təsir eləyir. Bura onu da əlavə eləmək olar ki, 10 ildən artıq, 2013-cü iədək vətəndaşların real gəlirləri gözəçarpacaq dərəcədə artdı, böyük şəhərlər müasir görkəmə düşdülər. Bütün bunlar insanların şüurlarını və baxışlarını formalaşdırır və buna görə də reytinq yüksək ola bilər.
–Siz ümid eləyirsiniz ki, bu dəyişə bilər?
–Ölkədəki vəziyyəti dəyişmək lazımdır. O özü dəyişəcəksə, onda bu çox təhlükəli istiqamətdə olacaqdır. Mən adamlara alternativ təklif eləməklə situasiyanı dəyişmək istəyirəm.
–Bununla yanaşı KİV-lərin azad olmamasını, hərbi-syasi isteriyanın olduğunu deyirsiniz… Siz bunu necə eləmək istəyirsiniz?
–Situasiyanı dəyişmək çox çətin olacaq, ancaq bunu hökmən eləmək lazımdır. İstənilən mümkün olan vasitələrlə adamlara çatdırmaq lazımdır ki, başqa bir siyasi kurs da mövcuddur və bu kursu həyata keçirmək məsuliyyətini üzərinə götürən adam da vardır. Həm də bu adam tək deyil, onun komandası da var, habelə, sizin də dediyiniz kimi, o birinci dəfə deyil seçkilərdə iştirak eləyir, o baş nazirin müavini vəzifəsində olub, on il Dövlət dumasında işləyib. Bu Rusiyanın tarixində birinci hadisədir ki, prezident seçkilərinə iki il qalmış prezident seçkisi kompaniyası başlayır və bu kompaniyanın mərkəzində hakimiyyətlə bağlı olmayan bir adam dayanır.
Əgər indi Amerikada 44-cü prezident hakimiyyətdədirsə və hətta, orada da iki il qabaqdan namizədlərin müəyyən olunması kompaniyası başlayır və bu kompaniya ilyarım davam eləyirsə, onda nə üçün Rusiyada da belə olmasın? Məhz elə ölkədə azad KİV-i olmadığı, pula əlimiz çatmadığı üşün, bu kompaniyanı nə qədər bacarırıqsa tez başlamaq zəruridir ki vətəndaşların şüuruna nüfuz eləyə bilək.
–Belə bir təhlükə varmı ki, 2012-ci ildə olduğu kimi sizin namizədliyinizi qeydə almasınlar?
–İstənilən təhlükə ola bilər. Bax burada, yolun o biri tərəfində Boris Nemtsov yaşayırdı, o öldrüldüyü gecə buradakı evinə gəlmişdi… (əli ilə “Yabloko” partiyasının ofisi ilə qonşuluqda olan, Boris Nemtsovun yaşadığı binanı göstərir. )
–Belə hadisələrin baş verdiyi situasiyada normal prezident seçkisi kompaniyası keçirməkdən danışmaq olarmı?
–O normal olacaq, yoxsa qeyri-normal, buna biz baxarıq. Çox ola bilsin, o qeyri-normal olacaq. Hələ ola bilsin, seçkilərin vaxtı da dəyişsin, o iki il sonra deyil, bir il sonra keçirilsin. Çünki iqtisayiyyatda vəziyyət çox pisləşəcəkdir və Putin vəziyyətin 2018-ci ildə daha da ağır olacağını bildiyi üçün, deyə bilər ki, vaxtından qabaq prezident seçkisi keçirmək istəyir. Onda nə olsun? Yenə də heç bir alternativ olmayacaqmı?
–Əgər sizi federal telekanallar göstərmirlərsə, sizdən müsahibə götürmürlərsə, onda seçkilərdə necə iştirak eləmək olar?
–İş heç də onda deyil ki, göstərirlər yoxsa yox. İş burasındadır ki, bugün Rusiya televeziya kanallarında elə bir format yaradlıb ki, sən onlara düşə bilsən də, bundan yaxşı heç nə alınmır. Əgər birdən səni dəvət eləyirlərsə də, elə verilişlərə çağırırlar ki, orada sadəcə heç nə demək mümkün deyildir, onlar istənilən mənalı sözü məhv eləmək üçün qurulublar. Başqa formatlı verilişlərə, tutalım, Bladimir Poznerin verilişinə düşmək isə mümkün deyil. Beş il bundan qabaq mən onun verilişində dedim ki, ölkədə çoxlu şeyləri düz eləmirlər və bütün bunlar üçün Putinlə Medvedev məsuliyyət daşıyır. Bundan sonra məni bir də belə verilişlərə çağırmadılar.
–Onda nə etməli? Xalqla ünsiyyət qurmağa necə yol tapmalı?
–Çox çətindir.Təbliğatçıların köməyi ilə, duma seçkiləri vasitəsi ilə… Bilirsinizmi, bunlar qarşılıqlı əlaqədar olan məsələlərdir. Mənim səyim – işin yalnız yarısıdır. İkinci yarı – situasiyanın obyektiv inkişafından asılıdır. Əvəllər belə bir vəziyyət olmamışdı. Putin birinci dəfədir ki, seçkilərə zəifləmiş iqtisadi situasiya ilə gedir. Bu keyfiyyətcə yeni bir situasiyadır. Mən çox asanlıqla adamlara başa sala bilərəm ki, onların qarşılaşdıqları bütün çətinliklərin səbəbi Putinin apardığı siyasətdir.
–Bəlli olduğu kimi Kreml bir sıra partiyaları nəzarətində saxlayıb idarə eləyir. Bu yaxında “Rost(artım)” partiyasının nümayəndəsi onların Kremldə kuratorlarının olduğunu demişdi. Əgər “Yabloko” partiyasının hakimiyyətlə belə bir anlaşması yoxdursa, siz nəyə ümid eləyirsiniz?
–Mübarizə aparmaq lazımdır. Şərait dəyişir: ötən il vətəndaşların real gəlirləri 10,5% azalıb. Bizim milli valyutamızın başına gələnləri də hamı yaxşı görür. Neftin və qazın qiyməti ucuzlaşıb və bahalanmayacaq…
–Sizin Kremllə danışıqlarınız olubmu?
–Nə üçün? Əgər Kreml məni məhv eləmək istəsə, onlar bunu çox asanlıqla eləyə bilərlər. Mən onlardan heç nə soruşmuram. Əgər onlar bizim partiyanı bağlamaq istəsələr, elə bu dəqiqə sanitar epidomoloji stansiyadan gəlib deyərlər ki, sizdə epidemiya var, buranı bağlayırıq.
–Başqa bir müxalifət – Putinin Donbasda gördüyü işi axıra çatdırmadığını deyənlər, sizcə onların şansı varmı?
–Əgər adamların səlahiyyətli siyasi nümayəndələri yoxdursa, onlar öz etirazlarını kortəbii olaraq bildirməyə başlayırlarsa, ortada hakimiyyətə real alternativ görmürlərsə, onda onlara millətçilər, radikallar, faşistlər, Donbasda döyüşənlər başçılıq eləməyə başlayırlar. Çünki onlar qan tökməkdən çəkinmirlər, güllə atmağa hazırdırlar, onların da Putinlə öz haqq-hesabları vardır. Ona görə də mən və “Yabloko” partiyası başqa bir yol təklif eləyirik – zorakılıq və qan tökülmədən mümkün olan yeganə yol, bu sivil yol deməkdir.
“Biz gərək hökmən qanuni sərhədləri tanınmış bir ölkədə yaşayaq”
–Əgər seçkiqabağı manifestinizdən danışsaq, siz bu sənədin beş prinsipial müddəasını sadalaya bilərsinizmi? Siz ölkədə hansı köklü dəyişiklikləri aparmaq istərdiniz?
–İstəyirsinizsə, deyə bilərəm. Qanun hamı üçün bir olmalıdır. Məhkəmələr müstəqil olmalıdır. Şəxsi mülkiyyət toxunulmaz olmalıdır. İqtisadiyyat monopoloiyadan azad olunmalıdır, ondan dövlətin monopoliyaı da yığışıdırılmalıdır, bərabərhüquqlu rəqabət yaradılmalıdır. İnsanlara hörmət eləmək, onlarla hesablaşmaq lazımdır, bu o deməkdir ki, onlara öz düşündüklərini demək üçün imkan yaradılmalıdır, söz azadlığını gerçəkləşdirmək gərəkdir. Bax belə bir proqram.
–Bəs Krımla nə etmək lazımdır?
–Sadəcə demək lazımdır ki, Krım bizim deyildir.
–Onu verməkmi lazımdır?
–Demək lazımdır ki, Krım bizim deyil, ancaq orada adamların yaşadığını da unutmaq olmaz. Ona görə də elə bir üsul tapmaq lazımdır ki, problemi həll etmək mümkün olsun. Rusiyanın yalnız bir vəzifəsi var: desin ki, Krımın birləşdirilməsi qeyri-qanuni hərəkətdir və Krım bizim deyildir. Rusiya bunu etiraf eləyəndən sonra, gərək beynəlxalq konfrans çağrılsın və burada Ukrayna, Avropa İttifaqının nümayəndələri, ABŞ,Türkiyə iştirak eləsin… Konfransda gərək “Yol xəritəsi” tərtib olunsun: Krımla nə eləmək, bu problemi düzgün olaraq necə həll etmək ki, zorakılığa və qan tökülməsinə yol verilməsin. Ola bilsin, əsil referendum da keçirilsin, ancaq artıq BMT və ATƏT-n nəzarəti altında. Belə bir referendumun nəticələrini bütün dünya tanıyacaqdır. Qoy yüksək səviyyəli siyasətçilər, diplomatlar, ekspertlər beynəlxalq konfransda toplaşıb “yol xəritəsi” düzəltsinlər, çünki artıq Rusiya ilə Ukrayna bu məsələni həll eləyə bilməzlər. Əlbəttə, bunun günahı Rusiyadadır.
–Krma hansı status verilə bilər?
–Beynəlxalq birlik hansı statusu tanısa, o status da verilməlidir.
–Referendumda yalnız Krımda yaşayan adamlarmı iştirak etməlidir?
–Bunu beynəlxalq konfrans həll eləməlidir.
–Belə çıxır, sizin bununla bağlı öz mövqeyiniz yoxdur?
–Var: Krım bizim deyil və Krım məsələsini həll etmək üçün beynəlxalq konfrans çağırılmalıdır. Ən başlıcası budur.
–Yəqin ki, seçicilər sizin mövqeyinizi öyrənmək istəyəcəklər...
–Seçiciyə mən hələlik ən başlıca məsələni deyə bilərəm: biz gərək hökmən qanuni sərhədləri tanınmış bir ölkədə yaşayaq. Bizim hamımız üçün fövqəladə dərəcədə vacibdir ki, Rusiyanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədləri olsun. Bu birincisi. İkincisi. Mən istəmirəm ki, Krımın əhalisi ikinci növ adamlar hesab olunsun. Onları Avropa İttifaqı ölkələrinə buraxmırlar, onlara viza vermirlər, ora investiya qoyuluşu yoxdur… Çağdaş Avropada adamların bunca süni məhdudiyyətlərlə qarşılaşması normal hal hesab oluna bilməz.
–Bu adamların çoxu deyirlər ki, onlar Ukraynada da ikinci növ adam sayılırdılar…
–Siz mənimlə danışanda siyasətçi ilə yoxsa sosioloqla danışdığınızı düşünürsünüz? Əgər siyasətçi ilə danışırsınızsa, onda mən sizə cavab verirəm. Putin Krıma, Kerç-Simferopol yolunun tikintisinə baxmağa gəlir və buradakı işlər vaxtında görülməzsə, bunda günahkar olan adamı asmaq üçün onun telefonunu soruşur. Görün Putin nə deyir: “Mən bütün hakimiyyət üzvlərinə və federasiya subyektlərinin yarısına zəng eləyib Krımda yol tikintisinin necə getdiyini öyrənə bilmərəm. Mənə konkret adamın adını və telefon nömrəsini verin ki, mən burada kimin günahkar olduğunu öyrənə bilim…” Krımda artıq adamlar anlamağa başlayıblar ki, rusiyasayağı yaşamaq çox da asan deyil.
–Axı buranın əhalisinin böyük çoxluğu Krıma başqa status verilməsini dəstəkləmir…
–Düzdür, dəstəkləmir. Ancaq iki dəfə iki – həmişə dörd eləyir. Hətta, adamlar onun beş, səkkiz və ya on olmasını istəsələr də, mən onlara bunu deyə bilmərəm. İki dəfə iki dörd eləyir və bu faktdır! Bundan sonra mən onlardan soruşaram: siz iqtisadiyyatın dalana dirəndiyini görürsünüzmü? Bunun səbəbi isə “Krımın bizim olmasıdır”. Və bunların biri-biri ilə necə əlaqədar olduğunu onlara göstərərəm: bizim maliyyə resurslarına çıxışımız yoxdur, çünki bizə qarşı sanksiyalar qoyulub, bizimlə işləmək istəmirlər, bizim öz pulumuz isə hərbi xərcləri artırmağa gedir, sanki biz müharibəyə hazırlaşırıq. Siz elə bilirdiniz, Krımı tutmaq sadə bir işdir? Yox! Krımın qiyməti çox bahadır. Mən isə sizə perspektiv təklif eləyirəm.
–Siz düşünürsünüz, Rusiyada adamlar öz mövqeyini dəyişəcəklər?
–Həyat dəyişəcək və buna görə onların mövqeyi də dəyişəcəkdir. Əgər onlar normal perspektiv və alternativ görsələr dəyişikliklər dinc yolla baş verəcək. Yox əgər adamlar normal perspektiv və onu reallaşdıracaq adamları görməsələr, bütün bunların gedişi zorakılıq və qan tökülməsi ilə qurtara bilər.
–Bugün “Krım bizim deyil” ifadəsi xalq içində hədsiz qeyri-populyar səslənir, siz isə bunu dönə-dönə təkrarlayırsınız. Nə üçün?
–Üç mövzu var, onlara toxunmadan irəli getmək mümkün deyil. Birinci mövzu – bolşevizmdir, 1917-ci il çevrilişi, Stalin, sovet dönəmidir. İkinci mövzu – 1990-cı illərin kriminal özəlləşdirməsidir. Üçüncü mövzu isə – Krım və Ukraynadır. Bu sualları həll etmədən siyasətdən danışmaq olmaz. Belə demək azdır, mən hesab eləyirəm ki, bu problemləri inkar eləməklə Rusiya çox ağır və təhlükəli bir böhrana düşə bilər və hətta çökə bilər.
–Siz bu üç problemi həll etməkdən danışanda bu, “həll etmək” sözü ilə nə demək istəyirsiniz?
–Demək lazımdır ki, 1917-ci ildəki dövlət çevrilişi – terrorçuluğa əsaslanırdı və hakimiyyətin cinayət yolu ilə qəsb edilməsi idi. Bununla da, faktiki olaraq, çox uzun bir müddətdə, az qala yüz il ərzində, bolşeviklər tərəfindən xalqın kölələşdirilməsi baş verdi. Habelə, dövlət siyasətinin aparılmasında indiyədək də, Stalin üsullarından və metodlarından yararlanmağın özünü göstərməsi yolverilməzdir və bu siyasət bütünlüklə aradan qaldırılmalıdır…
–Yəni Almaniyada olduğu kimi, səhvlərə düzgün qiymət verilməsi olmamışdır, eləmi?
–Bəli, vətənimizin tarixinin bütöv bir yüzillik dövrünə vicdanla qiymət vermək lazımdır. Habelə, bu faktdan çıxan nəticə də budur ki, bu çevrilişə qədərki Müəsisslər məclisinə qayıtmaq lazımdır. Bu hadisənin baş verməsi üçün bir neçə il keçməlidir, ancaq bunu eləmək lazımdır ki, Rusiyanın gələcəyini Rusiyanın keçmişi ilə bağlamaq mümkün olsun və bununla da, xalqın kommunist rejimini könüllü seçmədiyi bilinsin, habelə, kommunistlərin hakimiyyəti terror metodları ilə qəsb elədikləri də bəlli olsun və məhz kommunistlərin hakimiyyəti qəsb eləməsindən sonra ölkənin yüzillik bir qaranlığa gömülməsi aydın görünsün.
–Bəs kriminal özəlləşdirmə?
–Burada sadəcə bunu izah eləmək lazımdır ki, 1990-cı illərdə kobud səhvlərin və ağır cinayətlərin nəticəsində xalqın əlindən bütün effektiv iqtisadi aktivləri aldılar və onu demək olar, pulsuz olaraq dar çevrədən olan bəlli adamlara verdilər. Bu vəziyyəti düzəltmək üçün gərək kompensasiya siyasəti reallaşdırılsın. Misal üçün, bunu Böyük Britaniyadakı kimi eləmək olar, burada Maraqaret Tetçer dəmir yolunu özəlləşdirən kimi, windfall tax(yüksək gəlirlərdən vergi ödəmə) qaydası tətbiq olunmuşdu. Rusiyada da, belə bir qanunun tətbiqi xüsusi mülkiyyətin toxunulmazlığını təmi eləmək üçün çox vacibdir və yüksək gəlirlərdən vergi ödəmə qaydası vaxtı ilə mülkiyyəti ələ keçirənlər üçün də sərfəli olacaqdır. Onlar demək olar ki, pul vermədən yiyələndikləri mülkiyyətin haqqını ödəməlidirlər.
–Abramoviç ilə Deripaska da, mülkiyyətlərinin haqqını ödəməlidirlərmi?
–Təkcə onlar deyil, orada belələri çoxdur!.. Və üçüncü mövzu – Ukrayna məsələsi. Burada birincisi, Donbasdan çıxmaq lazımdır. Rusiya real olaraq Ukrayna ilə sərhədlərini bağlamalıdır. Orada beynəlxalq sülhməramlı qüvvələrin iştirakı lazım olacaqdır ki, Rusiya oradan çəkiləndən sonra qisasçılıq və bandit haq-hesabları baş qaldırmasın.
“Suriyada biz yalnız türklərlə və sünnilərlə konflikt qazandıq, habelə, Əsədin can çəkişməsi müddətini uzatdıq”
–İndi ki xarici siyasət məsələlərinə gəlib çıxdıq, onda gəlin, Suriyadan ətraflı danışaq. Rusiyanın da hərbi əməliyyatlarda iştirak elədiyi Suriyada baş verənlər sizcə qlobal hadisədirmi?
–Mən hesab eləyirəm ki, Rusiya Suriyada İSİD-ə qarşı vuruşan beynəlxalq koalisiyanın bir hissəsi olmalı və bu koalisiya ilə 100%-lik əməkdaşlıq eləməlidir. İSİD-lə mübarizədə Rusiya effektiv və dərindən iştirak eləməlidir, Rusiyanın milli maraqları bunu tələb eləyir. Ancaq Putinin strategiyasında İSİD-lə döyüşməkdən çox, Əsədi müdafiə eləmək yer tutur. Mənə elə gəlir, belə bir strategiyanın perspektivi yoxdur.
–Nə üçün?
–Çünki, məncə, Suriyada vəziyyət elədir ki, istər-istəməz Əsədin istefası gündəmdədir və bu məsələ gündəmdən düşməyəcəkdir. Bundan başqa da, perspektivi də görmək lazımdır, anlamaq lazımdır ki, Suriya artıq əvvəlki şəkildə saxlanıla bilməyəcəkdir.
–Elə isə, onda Putin Suriyadakı hərbi əməliyyatlarda iştirak eləməkdə nə məqsəd güdür?
–Mən onun bu işdə hansı məqsədi güddüyünü deyə bilmərəm. Ancaq onun nə məqsəd güdməyindən asılı olmayaraq, siz xəritəyə baxın – orada demək olar, heç nə dəyişilməyib. İSİD necə vardısa eləcə də qalıb. Sanki, Suriya dövlət qoşunlarının nəzarətində olan ərazilər biraz genişlənib. Ancaq işlər bundan o yana gedə bilməyib.
–Kerri Moskvada olanda demişdi ki, ABŞ və Rusiya elə ölkələrdir ki, burada gələcəkdə nə olacağını öz aralarında həll eləyirlər…
–Əlbəttə, əgər Rusiya oraları bombalayırsa, onunla danışmaq lazımdır.
–Ancaq Putin bunu qələbə sayır.
–O ola bilsin, belə də hesab eləyir. Ancaq mən düşünürəm ki, bu işin sonuna hələ çox qalır, baş verənlər yalnız başlanğıcdır. Və mən orada yaxşı perspektiv görmürəm… Rusiya ilə, əlbəttə, danışırlar. Rusiya ilə həmişə danışıblar. Bu belə bir xüsusi ölkədir– çox böyükdür. Mən deyə bilmərəm ki, indiki halında o haradasa nəyisə həll eləyə bilərmi, ancaq o haradasa nəyisə korlaya bilər, bunu dəqiq demək olar. Elə buna görə də onunla danışırlar.
–Hər halda Əsəd Suriyada – köhnədənqalma, yaxşı bir yoldaş sayılır?
–Onu yoldaş sayan yoxdur! Ancaq Putin göstərmək istəyir ki, bu tipli istənilən rejimi müdafiə eləyəcəkdir. İstər Yanukoviç olsun, istər Əsəd, o bütün avtoritar rejimləri müdafiə eləyəcək.
–Axı nə üçün?
–Ona görə ki, Rusiyanın özündə də belə bir rejim vardır. Ona görə ki, əgər Putin indi onları müdafiə eləməsə, haçansa onun özü üçün də belə bir poroblem yaranacaqdır. O isə bunu istəmir, o göstərmək istəyir ki, özünün yaratdığı sistemi, öz rejimini, istənilən üsulla qoruyub saxlamağa çalışacaq. Belə rejimləri o qnuni adlandırır. Qanunidir, vəssəlam! Bu rejimə qarşı olanlar isə – terrorçulardır.
-O bununla avtoritar liderlərə mesajmı göndərir?
-Hamıya mesaj göndərir. Don,ttouch me and my system!(Mənim sistemimə toxunmayın!)
–Siz prezident olsaydınız Suriyada nə eləyərdiniz? Siz bu problemi necə yoluna qoyardınız?
–İlk növbədə bu regionun perspektivi ilə bağlı başqa ölkələrlə birlikdə ümumi rəy hazırlanmalıdır. İkincisi, Rusiya bu regionda həlledici rol oyanaya bilməz və buna çalışmamalıdır. Üçüncüsü, mən Rusiyanın buradakı fəaliyyəti ilə bağlı bütün sünni aləmi ilə qarşıdurma yaratmasının tərəfdarı deyiləm. Suriyadakı əməliyyatlarla bağlı biz artıq bir nəticə almışıq – bu, Türkiyə ilə yaranmış problemdir. Bunda yaxşı sayıla biləcək heç nə yoxdur. Bu istər Krımla, həm də xüsusi qeyd etməliyəm ki, Zaqafqaziya ilə bağlı problemlərdə yaxşı heç nə vəd eləmir. Əgər Ərdoğan Əliyevlə anlaşıb Qarabağla bağlı hansısa bir plan quracaqsa, onda Rusiya Ermənistanın tərəfindən müharibəyə sürüklənəcəkdir. Bu çox qorxulu nəticələr verə bilər.
–Putin və Medvdev daimi olaraq ABŞ-ı tənqid eləyirlər ki, guya o, Yaxın Şərqdəki terrorçuları və üsyançıları dəstəkləyir. Amerikalıların bu bölgədəki fəaliyyətini siz necə dəyərləndirirsiniz?
–ABŞ-ın bu bölgə üçün strategiyası yoxdur. Misal üçün, ABŞ-la İranın münasibətlərinə baxın. Bu əlaqəyə qarşı çıxan çoxlu tərəflər var. İsraildən başqa da, Fars körfəzinin bütün ölkələri buna qarşıdır. Axı bunlar ABŞ-ın əsas müttəfiqləridir. Ancaq yenə də, ümumi bir strategiya ortalıqda yoxdur. Bu gərginliyin bir qövsüdür . Başqa bir gərginlik yaradan qövs – İraqdır. Orada nə baş verdi? İndi Suriyada federal qurumlar yaratmaqdan danışırlar, ancaq baxın, İraqda federallaşdırma aparmaq nəyə gətirib çıxardı: İraq çökdü, orada artıq dövlət yoxdur. Üçüncüsü, amerikalılar bu məsələni necə həll etməlidirlər: onların müttəfiqi Türkiyədir, yoxsa kürdlər? Bunların ikisi də bir yerdə mümkün deyil. Sonra, əgər Amerika İranla münasibətlərini normallaşdırırsa, onda İsrailə “Hizbullahla” bağlı nə deyəcəkdir? Bunlar hələ problemlərin çox az bir hissəsidir…
–Elə isə, Rusiya regionda necə fəaliyyət göstərməlidir?
–Rusiyanın da bunun üçün öz strategiyası və konsepsiyası yoxdur. Heç bir müttəfiqi də yoxdur. Onun bu işlərə müdaxiləsi heç bir əsası olmayan epizodik hadisələrdir. Bizim burada bacara bildiyimiz: Türkiyə və sünni aləmi ilə konflikt yaratmaq, habelə, Əsədin can çəkişməsini uzatmaq oldu.
“Avropanın taleyi onun Rusiya ilə qarşılıqlı əməkdaşlığından asılıdır”
–Yaxşı. Onda Rusiyanın bu hadisələrə yanaşması necə olmalıdır?
–Hamı ilə birlikdə danışıqlar stolunun arxasında oturub ciddi bir strategiya hazırlamaq lazımdır. Mən indicə bununla bağlı olan sualları səsləndirdim. Nə qədər ki, bu suallara cavab tapılmayıb, ağlabatan nəticələrin tapılması da mümkün olmayacaqdır. Axı perspektivləri də görmək lazımdır. Bacarmırsınızsa, onda gəlin, bunu bacaran başqa adamlar tapaq. Kerri bunu necə eləməyi Obamaya deməyi bacarmır? Onda qoy onun yerinə başqası gəlsin. Elə Putin də Ollanda açıq deməlidir ki, məsələnin bu yolla həlli yoxdur. Bunların hamısı seçkilərdə yaxşı görünməyə çalışırlar. Bəs problem necə həll olunmalıdır? Hamı Əsədi istefaya göndərmək, yoxsa hakimiyyətdə saxlamaq üzərində müzakirələr aparır, bundan başqa gözəçarpan bir müzakirə mövzusu yoxdur. Axı əsas məsələ bu deyil. Bunun kimi də, Ukrayna məsələsi ilə bağlı konkret cavab yoxdur, Belorusiya məsələsi də cavabsız qalıb, hələ desən Rusiya ilə bağlı məsələnin də cavabı yoxdur.
–Siz vahid mövqedən siyasət yürütməyimi nəzərdə tutursunuz?
–Bu ikinci sualdır. Öncə ağlabatan siyasət olmalıdır! Baxın, Berlin divarının sökülməsi baş verdi. Bundan sonra Vahid Avropanı qura bildilər. Ancaq bu tarixin sonu deyildi, yalnız bunadək olan strategiyanın sonu idi. Sonra hansı strategiya olmalıdır? Sonrakı 50 il üçün nə düşünürsünüz?
–Sizcə, Rusiyaya Avropa ilə birləşməkmi təklif olunmalıdır?
–Əlbəttə! Başqa haraya? Rusiyanın başqa çıxış yolu yoxdur. Sadəcə bunu demək mümkündür: bəli, indi Rusiyada elə bir rejim vardır ki, onunla bu işi görmək olmaz. Bu doğrudur. Ancaq bu vəziyyət ötüb keçəcək. Avropa İttifaqının yaradılması ilə bağlı təkliflər ilk dəfə hansı ildə səsləndirilmişdi? 1947-ci ildə! Avropalıların biri-birini öldürməsindən əl çəkməsindən iki il sonra – fransızlar, almanlar, ingilislər bu fikrə gəldilər. Avropanın qalan hissəsi Stalinin ağalığı altında idi. Ancaq belə məlum olur ki, uzaqgörənlik, strateji düşüncə qabiliyyəti, bu perspektivli birləşmə ideyasını irəli sürmək üçün yetərli imiş.
–Siz Rusiyanın Avropa İttifaqına və ya NATO-ya üzv olmasını istəyərdinizmi?
–Nə üçün? Bunlar hamısı bürokratik qurumlardır, bizim öz bürokratiyamız özümüzə yetər. İş heç də bunda deyildir ki, rusiyalı korrupsionerlərə brüselli komissarlar göstəriş versinlər. Burada siyasət ümumi dəyərlərə, ümumi prinsiplərə əsaslanmalıdır. Qarşılıqlı əməkdaşlığın yeni formaları işləni hazırlanmalıdır.
–Misal üçün, hansılar?
–Mən indi bununla bağlı hansısa misal göstərə bilmərəm. Siz istəyirsiniz, mən sizə “Günəş şəhəri” haqqında fantaziya danışım? Bu işlər addım-addım görülür. Mən Lissabondan Vladivostoka qədər olan iqtisadi inteqrasiyanın tərəfdarıyam, mən ümumi azad ticarət zonasının tərəfdarıyam, Avropaya yönələn ümumi siyasətin tərəfdarıyam. O cümlədən mən ümumi müdafiə strategiyasının olmasının tərəfdarıyam. Siz yəqin bilirsiniz, nə üçün, xoşbəxtlikdən, Üçüncü Dünya müharibəsi baş tutmadı? Çünki hamılıqla təmin olunmuş, biri-birini qarşılıqlı məhvetmə konsepsiyası hazırlanıb qəbul olundu. Mən isə, təminatlı qarşılıqlı müdafiə konsepsiyasının yaradılması və onun praktikada reallaşdırılması üzərində işləyəcəyəm. Qarşıdurma Moskvada “Makdonalds” açılanda sona çatmır, nə vaxt ki, təminatlı beynəlxalq qarşılıqlı müdafiə sistemi yaradılacaqsa, onda da bu qarşıdurma qurtaracaq.
-Sizcə bu bir alyansmı olmalıdır?
–Elədir, alyans olmalıdır. Bu özündə HHM(Hava hücumundan müdafiə) və birgə müdafiə olunmanın başqa sistemlərini də birləşdirməlidir.
–Kimdən müdafiə olunmaq nəzərdə tutulur?
–Misal üçün İSİD-dən.
–HHM sistemləri yəqin ki İSİD-lə mübarizədə işə yaramayacaqdır…
–İndilikdə elədir. Ancaq sonra nə olacağını heç kim dəqiqiliklə bilmir. Unutmayın ki, Pakistanda nüvə silahı var. Bununla bağlı İranda nə baş verdiyini isə heç kim dəqiq bilmir.
–“Böyük Avropa” məsələsi ilə bağlı. Siz deyirsiniz ki, Avropa – Rusiyanın Avropann bir hissəsi olduğunu yetərincə qətiyyət və aydınlıqla ifadə eləmir…
–Qorbaçov dövründə Avropanın ritorikasında belə bir aydınlıq və qətiyyət var idi. Ancaq sonralar avropalılar belə bir şeyin olmadığını görüb, bunu deməkdən çəkildilər.
–Sizcə, bu da bir problemdir?
–Bəli. Nə vaxt ki bizə deyirlər: siz özgəsiniz, siz bizimlə deyilsiniz və bu həmişə belə olacaq – bu düzgün deyildir. Yeri gəlmişkən, Putin də bu mövzunu qaldırmışdı. O bununla bağlı çox danışmışdı. O ümumi iqtisadi məkan haqqında məqalə də yazmışdı, ancaq heç kim buna reaksiya verməmişdi, o hətta birgə HHM sistemi yaratmağı da təklif eləmişdi, NATO isə belə bir ciddi təklifə münasibət göstərməyə qətiyyən hazır olmadığını göstərmişdi.
–Belə çıxır, siz də bu ideyanı dəstəkləyirsiniz?
–Bu hadisələrin təbii gedişidir. Rusiya heç vaxt Avropanın bürokratik qurumlarının bir hissəsi olmayacaqdır. O olduqca böyükdür və buna görə də onun özünün belə müstəqil qurumları vardır. Ancaq Rusiyanın gələcəyi qırılmaz surətdə Avropa ilə, onunla əməkdaşlıqla bağlıdır. Mənim fikrimcə, 30 il sonra dünyada iki güclü iqtisadi mərkəz yaranacaqdır: Şimali Amerika və Asiya. Bəs Avropa onlarla necə rəqabət aparacaq? Bax, bu baxımdan Avropanın taleyi onun Rusiya ilə əməkdaşlığın formasını tapa bilməsindən asıldır. Buraya bütün keçmiş sovet respublikaları da aiddir.
–Bəlkə, Rusiya istiqamətini Çinə tərəf çevirsə daha yaxşı olar?
–Belə bir yol yoxdur.
–Nə üçün?
–Çünki Rusiya – Avropa deməkdir, Çin deyildir.
–Ancaq bu ideyanı dəstəkləyənlər də çoxdur.
–Bu sadəcə Putini təsiri altına düşməkdən yaranır. Rusiyanın quruluşu ilə Çinin quruluşu arasında heç bir ümumilik yoxdur. Mədəniyyət, idarəetmə quruluşu, iqtisadiyyat – hamısı fərqlidir. Heç bir ümumi cəhət yoxdur və olmayacaq da. Bundan başqa da, Çinin özünəməxsus yolu vardır. Orada ümumiyyətlə hesab eləyirlər ki, dünyada Çindən başqa yalnız bir ölkə vardır. Bilirsinizmi hansı?
–Amerika?
–Məhz o. Bütün qalanlar isə sadəcə az ya çox dərəcədə dost ərazilərdir. Burada heç bir illüziyaya qapılmağa da gərək yoxdur. Çin bizim qonşumuzdur, bizə onunla dostluq şəraitində yaşamaq lazımdır, bizə onun siyasi sistemini dəyişmək lazım deyildir, biz ona necə yaşamağı öyrətməli deyilik. Ancaq bunu da bütün məsuliyyəti ilə anlamaq lazımdır ki, biz Çin deyilik və heç vaxt da Çin ola bilməyəcəyik.
–Avropaya tərəf hərəkət eləmək Putinlə mümkündürmü?
–İndi artıq yox. Bu ola bilərdi, ancaq indi mümkün deyil. Ona görə ki, ona etibar eləmirlər.
–Bəs Medvedevlə?
-Putinsiz Medvedev yoxdur, o Putinin kölgəsidir.
Müsahibəni hazırladı Araz Gündüz
İnterpress.az
