Ermənistan
Nə qədər dostumu itirdim!
Karen Arakelyan (ad dəyişdirilib) uzun illər özü ilə mübarizə aparıb. Yalnız onun özünə məlum olan həqiqəti dəyişməyə çalışıb. Lakin nəticədə bu sirlə yaşamaq imkansız olub və o, homoseksual olduğunu hamıya deyib.
\”Bu addımı atdığıma görə sevinirəm. Artıq özümü gizlətmədən yaşayıram. Mən olduğum kimiyəm…\” – 23 yaşlı kompüter proqramçısı Arakelyan deyir. Onun sözlərində itirilmiş dostlarına görə keçirdiyi təəssüf hiss olunur, lakin ürəyinin dərinliyində Karen rahatdır, sanki azad olub.
Karen danışır ki, Yerevan Dövlət Universitetində oxuduğu illərdə çoxlu dostu varmış. Onlara oriyentasiyası haqqında deyəndən sonra dostları tədricən ondan uzaqlaşıblar:
\”Yaxın dostlarıma bu barədə deyəndən sonra mənimlə ünsiyyəti kəsirdilər. O dostlarımdan indi heç biri yanımda deyil. O qədər dost itirmişəm ki! Onlar məni küçədə görəndə salam vermirlər..\”, – Karen kədərlə deyir.
Partladılmış gey-klub
Ermənistanda lesbiyanlar, geylər, biseksuallar və transgenderlər (LGBT) diskriminasiyaya məruz qalırlar. Onların hüquqları tez-tez cəmiyyət və ailələri tərəfindən pozulur. Erməni cəmiyyətində əksəriyyət onları qəbuledilməz hesab eləyir. Onları ələ salırlar, ailələri, təhsil müəssisələri, ordu onlardan imtina edir. Onları, adətən, işə götürmürlər.
2012-ci ildə Yerevanın mərkəzində \”DİY club\” partladılmışdı. Bu klub LGBT nümayəndələrinin ünsiyyət məkanı sayılırdı. Klubun partladılması cəmiyyəti iki hissəyə böldü: bir qrup homoseksualların əleyhinə idi və klubu partladanları müdafiə edirdi, ikincilər isə bu hücumu pisləyirdilər. Respublikaçılar Partiyasının mətbuat katibi, Ermənistan Parlamenti sədrinin müavini Eduard Şarmazanov bu hadisəyə bəraət qazandırdığını bildirmişdi.
\”İctimai informasiya və bilik ehtiyacı\” təşkilatının icraçı direktoru Mamikon Ovsepyanın fikrincə, bütün problem cəmiyyətin lazımi və düzgün bilgiyə sahib olmamasındadır. Bunun yerinə təxəyyül işləyir.
2007-ci ildə yaradılmış \”İctimai informasiya və bilik ehtiyacı\” Təşkilatı LGBT toplumların üzvlərinə psixoloji, sosial və hüquqi yardım təklif edir. İş yerlərində, təhsil müəssisələrində, ailədə problemlərlə üzləşən LGBT insanlar təşkilata müraciət edirlər.
Mamikon valideyn olmaq istəyir
Mamikon Ovsepyan deyir ki, sözügedən təşkilatın təsisçiləri artıq ölkəni tərk ediblər. Onlar ikili həyat keçirməyə məcbur idilər, ictimaiyyət üçün daha açıq olmağa qorxurdular. Mamikon özü də Ermənistanı tərk edib, lakin bir müddətdən sonra geri qayıtmaq qərarına gəlib. Çünki yerinin Ermənistan olduğunu anlayıb. Mamikon açıq yaşayır, onu hamı tanıyır, ailəsi ilə münasibətləri pis deyil, ancaq o, yenə də özünə qarşı neqativ münasibət hiss edir.
\”Mən sirrimi çox rahat açdım, amma çoxu üçün bunu eləmək xeyli çətindi. Mənim valideynlərim –ağıllı insanlardı və mən onlarla danışmaq iqtidarında idim. Lakin onlar hələ də ictimai təzyiq altındadırlar. Valideynlərimlə münasibətim yaxşıdı, amma onların məni qəbul elədiklərini düşünmürəm. Oriyentasiyamla bağlı mənfi münasibətlərini hiss edirəm. Belə çıxır ki, biz gələcəklə bağlı arzular tuturuq, planlar qururuq, orda uşaqlarımızı görürük, lakin onlardan bu planlara daxil olmağı istəyib-istəmədiklərini soruşmuruq. Sonra da planlar məhv olanda dərin məyusluq keçiririk. Yəqin, mənim ailəm də belə bir şey yaşayıb\”, – 33 yaşlı Ovsepyan düşüncələrini bölüşür.
Mamikon deyir ki, onun öz ailəsi var və onlar övladlığa uşaq götürmək istəyərdilər. Amma hətta qanun buna imkan versə belə, Ermənistanda belə addım böyük cəsarət tələb edir:
\”Xüsusən də mənim kimi adam üçün. Hamı mənim gey olduğumdan xəbərdardı. O uşağın da həyatı çətin olacaq. Ona görə də cəsarət eləmirəm. Əgər nə vaxtsa fəal ictimai həyatı tərk etsəm, ya da başqa ölkədə yaşasam, mütləq övladlığa uşaq götürəcəm…\”
Mamikon özü ailənin yeganə övladıdır.
Armenin anası keşiş çağırıb
18 yaşlı Armen Karapetyan (ad dəyişdirilib) deyir ki, maraqlarının dostlarının maraqlarından fərqləndiyini 12 yaşında başa düşüb.
\”Qızlara qarşı laqeyd olduğunu, oğlanlardan xoşun gəldiyini anlamağa başlayırsan. Günlərin bir günü sənə deyirlər ki, oğlan oğlanı sevə bilməz. Və sən sarsılırsan: Onda niyə mən beləyəm? Tədricən başa düşürsən ki, bu barədə heç kimə danışmaq olmaz və ömrünün sonuna qədər sirr kimi saxlamalısan\”, – Armen deyir.
Armen valideynlərinə oriyentasiyası haqqında danışanda atası \”terrorçu olsaydın, bundan yaxşıydı\” deyib, anası isə ertəsi gün evə keşiş çağırıb.
\”Bizə gələn keşiş dedi ki, mənim içimə şeytan girib. Anamla birlikdə mənim üçün dua eləyirdilər, üstümə müqəddəs su çiləyirdilər. Ancaq valideynlərim, az da olsa, tolerant çıxdılar. Məni evdən qovmadılar, çünki bunu qohumlara izah eləyə bilməzdilər. Universitetdə məni sevirlər, orda saç düzümümə artıq alışıblar, amma oriyentasiyamdan xəbərləri yoxdur. Kurs yoldaşlarımın bilməyini istəmirəm. Tezliklə hərbi xidmətə gedəcəm. Hərbi komissiyada tibbi müayinə zamanı onlara deyəcəm ki, problemim var. Orduda homoseksuallıq psixoloji problem hesab olunur\”, – Armen deyir.
Ordu- gey üçün cəhənnəmdir
Yeri gəlmişkən, ordu – LGBT insanların dəhşətli diskriminasiyaya məruz qaldıqları yerdir. Karen Arakelyan bu diskriminasiyanı orduda xidmət etdiyi vaxt öz üzərində hiss edib.
\”Onlar mənə gülürdülər. Mənə əmr eləmişdilər ki, otaqdan bayıra çıxmayım. Mənimlə birlikdə yemək yemirdilər, yeməkxanaya girməyi, digərləri ilə ünsiyyətdə olmağı qadağan eləmişdilər. Mənə yeməyi kitabxanaçı qadın gətirirdi. Ümumi ayaqyolundan istifadə etməyimə icazə vermirdilər\”, – sirrini gizli saxladığı üçün hərbi xidmətə aparılan Karen xatırlayır.
Ancaq orduda əvvəl-axır sirrinin açılacağından qorxan Karen könüllü şəkildə batalyon komandirinə gey olduğunu etiraf edir və xahiş edir ki, onu psixiatrik müayinəyə göndərsinlər. Müayinədən sonra heç bir psixoloji probleminin olmadığını deyib Kareni hərbi hissəyə geri qaytarırlar. Həmin vaxt isə hərbi hissədə artıq hər kəs onun cinsi oriyentasiyasından xəbər tutmuşdu.
\”Telefonum aylarla susmadı. Hədə hədə dalınca gəlirdi. Əsgər yoldaşlarım zəng vurub \”Ey sən! Biz eyni stolda oturub yemək yemişik, eyni otaqda yatmışıq. İndi deyilənlərin doğru olub-olmamağının heç bir əhəmiyyəti yoxdu, sən hər şeyə görə cavab verəcəksən. Əgər hardasa qabağımıza çıxsan, öldürəcəyik səni\” – deyirdilər. Onların suallarına cavab vermirdim. Deyirdim ki, cavab verməyə hazır deyiləm. Əslində isə ictimai etirafa hazır deyildim. Polk rəisi məni \”mavi\” adlandırırdı və deyirdi ki, oğlanların tərbiyəsini pozuram\” – Karen danışır.
Anam dedi ki, mənim kimilərini öldürmək azdı…
Karen valideynlərinin, onlar üçün çox acı olan bu həqiqəti öyrəndikləri günü həyatının ən ağır anı hesab edir.
\”Bu, qorxunc idi. Anam hönkürə-hönkürə özünü sillələyirdi, atam şokda idi. Anam dedi ki, məni evdən qovmayacaq, ancaq bundan sonra münasibətlərimizdə çox şey dəyişəcək. Həqiqətən də, biz daha ana-oğul kimi ünsiyyətdə olmuruq. Orlando hadisəsindən sonra isə anam dedi ki, yaxşı eləyiblər, Ermənistanda da eyni şeyi eləmək lazımdır, öz oğlunun da onlardan biri olmağı vacib deyil. Atam nənə qarşı daha dözümlü idi\”, – Karen söyləyir.
Psixoloq rəyi: onlar sirlərini açanda azad olurlar
\”İctimai informasiya və bilik ehtiyacı\” təşkilatının psixoloqu Lilit Avetisyan bildirir ki, əksər insanlar öz kimliklərini cəmiyyətə göstərmirlər və beləcə \”sakit\” yaşamağa davam edirlər. Amma digər tərəfdən bu təcridlə, inamsızlıqla nəticələnir. Bütün bunları yaşamamaqdan ötrü LGBT insanların əksəriyyəti açıqlıq yolunu seçirlər, sirlərini danışırlar və özlərini daxili yükdən azad edirlər.
\”20 yaşına qədər gənc insanlar var. Onların ailələri daha tolerantdılar, övladları ilə dialoq qurmağı bacarırlar. Elə hallar olub ki, valideynlər bizim yanımıza gəliblər və problemi birlikdə müzakirə etmişik. Ancaq övladlarından imtina edənlər də çoxdur…\” – psixoloq Avetisyan deyir.
Avetisyan.
Onlar heç nə hiss etmədən evlənirlər…
Psixoloqun fikrincə, bir qrup insan var ki, əslində əks cinsə qarşı heç nə hiss etməsələr də, evlənib ailə qurur, övlad sahibi olurlar.
\”Onların əksəriyyəti kişilərdir. Lakin evlənməklərinə baxmayaraq, öz cinsləri ilə münasibəti də davam etdirirlər. Bizim mədəniyyət kişi xəyanətini qəbul edir. Həyat yoldaşı üçün nə fərqi var əri kişiylə yatır, yoxsa qadınla? Burda qadınlar zorakılığa məruz qalırlar, çinki kişilər onlara, birgə həyat qurmağa hazırlaşdıqları partnyor kimi yanaşmırlar. Onlar öz həyatlarını yaşamağa davam edirlər və qadınlara övladlarının anası kimi baxırlar,\” – psixoloq deyir.
Ermənistanda ölkədə yaşayan LGBT insanların sayı ilə bağlı rəsmi məlumat və araşdırmalar yoxdur
İşsizlik – LGBT nümayəndələrinin ikinci problemidir
Mamikon Ovsepyan deyir ki, LGBT insanların əksəriyyəti işədüzəlmə ilə bağlı problem yaşayırlar, lakin təşkilat onlara kömək etməyə çalışır.
\”Çoxu xidmət sahəsində işləyir. Çox yüksək vəzifələrdə işləyənlər var, amma onlar qapalı və homofobdurlar, öz canlarını xilas etməkdən ötrü LGBT toplumun əleyhinə danışırlar,\” – Ovsepyan deyir.
Karen Arakelyan əmindir ki, iş tapmaqla bağlı problemləri olacaq. Ölkə balacadır, onun barəsində xəbər isə artıq yayılıb. O, vəziyyətdən çıxış yolu görmür. Karen üçün yeganə çıxış yolu ölkəni tərk etmək qalır. O, təhsil proqramları axtarır, onların köməyi ilə heç olmasa, qısa müddətə də olsa, ölkədən çıxmağa çalışır.
\”Hər gün təzyiq, diskriminasiya, qalmaqal. Məndə kompleks yaranıb ki, sanki nəsə günahım var. Əgər mən geyəmsə, deməli, bu cəmiyyətin üzvü deyiləm. Mən niyə ailəmin yaşadığı, uşaqlığımın keçdiyi, keçmişimin aid olduğu ölkəni tərk etməliyəm? Mən elə bir ölkəyə getməliyəm ki, orda məni anlayacaqlar və hədələməyəcəklər\”, – Karen deyir.
Cəmiyyət hazır deyilsə, qanun kömək edə bilməz…
Mamikon Ovsepyan əmindir ki, yalnız bilgi cəmiyyətin münasibətini dəyişməyə qadirdir:
\”Mən savadlı cinsi tərbiyədən danışıram. Bu gün Ermənistanda cinsi xəstəliklərdən danışan müəllim \”prezervativ\” sözünü dilinə gətirmir. Seksuallıq haqqında bilgi verilmir ki, insanların niyə cinsi oriyentasiyaları olduğu başa düşülsün. Hətta elə insanlar var ki, seksual oriyentasiyalarının olmadığını deyirlər. Cəmiyyətin savadı yoxdur, seksuallıq sözünü eşidəndə dəhşətə gəlirlər\”, – Ovsepyan deyir.
Bununla belə, o ümid edir ki, Ermənistanda dəyişikliyə nail olmaq mümkündür. Onun fikrincə, Malta bunun nümunəsidir. On il əvvəl orda vəziyyət indi Ermənistanda olduğundan daha pis olub.
\”Cəmiyyət hazır deyilsə, qanunun heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Ancaq qanun varsa, insan özünü az-çox qorunmuş hiss edir\”, – Mamikon Ovsepyan deyir.
LGBT ilə bağlı qanunlar bir çox ölkələrdə fərqlidir. Bura – onların hüquqi tanınmasından tutmuş homoseksual münasibətə və təbliğata görə cəza kimi nəzərdə tutulan azadlıqdan mərhum edilməyə və edama qədər çox şey daxildir.
2013-cü ildə Ermənistan polisi \”Gənclər arasında qeyri-ənənəvi seksual münasibətlərin və LGBT-nin təbliğinin qadağan olunması\” barədə qanun layihəsi təqdim edib, lakin layihə qəbul olunmayıb. Bütün digər xristian konfessiyaları və ənənəvi dinlər kimi Erməni Apostol Kilsəsi də LGBT nümayəndələrini qəbul etmir. Bu gün Ermənistanda vətəndaş nikahları və eynicinsli nikahlar qanun tərəfindən tanınmır.
Gürcüstan
Dəblə geyinmiş, saçlarını arxada toplamış qədd-qamətli, sarışın gənc. 26 yaşlı Zura (anonim qalmaq üçün soyadını demək istəmədi) Tbilisinin kafe-klublarından birində barmen işləyir. Zura Gürcüstanda homoseksual olmağın nə anlama gəldiyi barədə danışır. O, Kutaisi şəhərində doğulub, orda boya-başa çatıb. O, balaca şəhərdə də, elə Zuranın ailəsində də oriyentasiya mövzusu tabu olub. Təxminən, 12 yaşında Zura qızlardan yox, oğlanlardan xoşlandığını hiss edib.
\”Mənim heç bir məlumatım yox idi, əsl vakuumda yaşayırdım. Ən ağrılısı odur ki, uzun illər bunun xəstəlik olduğunu, təkcə mənim belə yanlış doğulduğumu fikirləşmişəm. Bilmirdim, qızlardan yox, oğlanlardan xoşum gəldiyini kimə danışım. O yaşda mənim üçün bu mövzu çox çətin idi. Bunu gizlətməyə çalışırdım, özüm-özümə qapanmışdım. Demək olar ki, heç kimlə ünsiyyət saxlamırdım. Məktəbdə keçirdiyim o dörd il mənim üçün cəhənnəmə çevrilmişdi, yalnız tələbəlik vaxtı anladım ki, mən xəstə deyiləm, hamı kimi adi insanam\”, – Zura deyir.
Zura – şən, həyatsevər oğlandır. Öz dediyinə görə, depressiyaya meylli deyil, odur ki, yaşadığı bütün çətinliklərə baxmayaraq heç vaxt intihar haqqında düşünməyib.
Məktəb
Məktəbdə keçirdiyi çətin illəri xatırlayan Zura iki yaxın dostu haqqında minnətdarlıqla danışır: Xatuna və Lika. Onlar, sirrini açdığı, özü haqqında danışdığı ilk insanlardır və məktəbdə oxuduğu müddətdə onu dəstəkləyib, müdafiə ediblər:
\”Onlar olmasaydı, dözə bilməzdim. Demək olar ki, hər gün məni ələ salır, alçaldırdılar. Döyüldüyümü deyə bilmərəm, amma daimi psixoloji təzyiq vardı\”.
Ancaq bir dəfə dava düşür, çünki Zuranın məktəb yoldaşlarından birindən xoşu gəlmişdi, onunla danışmaq istəyirdi, tez-tez zəng vurmağa başlamışdı:
\”Mən ona zəng vurdum. Etiraf eləyim ki, bu təhrikedici hərəkət idi. Onunla qadın səsi ilə danışmağa başladım. Ertəsi gün məktəbdə məni döydülər. Təbii ki, o hadisədən sonra vəziyyətim daha da pisləşdi. Uşaqlar yaxınlaşıb məni ələ salırdılar, \”aa, deməli, həmin qız budu\” deyirdilər… Baxmayaraq ki, dostlarımın simasında müdafiəçilərim vardı, amma onların müdafiəsi həmişə işə yaramırdı. Hətta müəllimlər tərəfindən də heç vaxt dəstək görməmişəm, səssiz bir aqressiya hiss etmişəm. Onlar məni sevmirdilər\”, – deyə Zura xatırlayır.
Ailə
Ümumilikdə götürəndə cəmiyyətin LGBT toplumlara pis münasibət göstərməyi Zuranı təəccüləndirmir. Axı, o, özü bu mühitdə böyüyüb və bilir ki, homofob əhval-ruhiyyə ailədən gəlir, atalar oğullarına qeyri-ənənəvi oriyentasiyalı insanlar görəndə onları döyməyi öyrədirlər. O ki qaldı Zuranın ailəsinə, onun seksual oriyentasiyasından ilk dəfə böyük bacısı xəbər tutub, skaypda başqa oğlanla yazışmasını oxuyub:
\”O, şokda idi, qışqırıb-bağırırdı. Anama da o danışdı. Anam isə susmaq strategiyasını seçdi. Yox, bir çoxunun elədiyi kimi onlar məni evdən qovmadılar, amma bu məsələyə də toxunmuruq. Beş il keçib. Bugünə qədər də həmin mövzu bizim ailəmiz üçün tabudur\”.
Zura başa düşür ki, indi və bundan sonra hələ uzun müddət sevdiyi insanı evinə apara, anası ilə tanış edə bilməyəcək. Çünki hətta anası onu qəbul etsə belə, onun ətrafındakı cəmiyyət, qohumlar, qonşular heç bir vəchlə qəbul etməyəcəklər:
\”Anamın həyatını çətinləşdirmək istəmirəm. O, sovet nəslindəndir, o vaxtlar isə homoseksuallıq, ümumiyyətlə, cinayət hesab olunurdu.
Gürcüstanda KİV-lərin əksəriyyəti homofobdur, ona görə də anamın bütün bunları \”həzm etmək\” üçün dəstəyi yoxdur. Mən elə insanlar tanıyıram ki, geydilər, amma cəmiyyətimizin qəliblərinə uyğunlaşmaqdan ötrü evlənirlər, ailə, uşaq sahibi olurlar və gizlincə öz oğlanları ilə görüşürlər. Mən belə ikili həyat sürmək istəməzdim\”.
Hər bir həqiqət öz ardınca təzə və heç də həmişə xoş olmayan nəticələr gətirir. Zura, demək olar ki, həyatını yenidən başlamalı, təzə dostlar, tanışlar, çevrə tapmalı olub.
\”Gey olduğuma görə bir çox dostlarımı, xüsusilə də uşaqlıq dostlarımı itimişəm. Başa düşəndə ki, onlar səni heç vaxt anlamayacaqlar, sadəcə kənara çəkilirsən. Qohumlarım mənim gey olduğumu bilirlər. Heç biri mənimlə dalaşmayıb, amma daha heç biri ailə şənliklərinə qonaq çağırmır. Başa düşürəm ki, artıq mən onlar üçün mövcud deyiləm\”- o deyir.
Zuranın sözlərinə görə, Gürcüstanda gey üçün ən çətin şey özü ola bilməməkdir. O, evdən çıxdığı andan cəmiyyət qaydalarına əməl etməli olduğu məkan başlayır.
Gürcüstan Azərbaycandan yaxşıdır
\”Mən istəyərdim ki, cəmiyyətimiz daha loyal və tolerant olsun. Təkcə LGBT insanlara qarşı yox, bütün azlıqlara qarşı. Mən təhsil sisteminin də bu işə qoşulmasının tərəfdarıyam. Məktəbdə uşaqların yaşına uyğun şəkildə, normal qaydada gender haqqında məlumat vermək lazımdır. Biz hökumətin, polisin, kilsənin homofob olduğu bir ölkədə yaşayırıq. Siyasətçilər xal toplamaq üçün homofob bəyanatlar verirlər. Biz bu ölkədə özümüzü tamamilə müdafiəsiz hiss edirik. Yadımdadı ki, 2013-cü il mayın 17-də azğınlaşmış kütlə ilə LGBT toplumu arasında kordon qurulanda polis onu saxlamağa çalışmadı. Onlar sadəcə əllərini aşağı saldılar və \”Neyləyək, bircə o çatmırdı ki, bu \”piderləri\” qoruyaq\” dedilər. Bizim polis qanunu qoruyandan daha çox dini polisdi\”, – Zura deyir.
Xatırladaq ki, Cənubi Qafqazın üç respublikası arasında Gürcüstan LGBT-yə qarşı ən loyal ölkədir. ILGA Europe (the European Region of the International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association) təşkilatının illik reytinqi də bundan xəbər verir. Təşkilatın 2016-cı il üçün hesabatına görə, Ermənistan 49 yerdən 47-cisində, Azərbaycan isə sonuncu 49-cu yerdədir. Öz nöbəsində Gürcüstan 30-cu yeri tutur.
Gürcüstanda olan qanunverici baza da bu reytinqə təsir edir. 2000-ci il iyunun 1-də Gürcüstanda homoseksual münasibətlərin dekriminalizasiyası haqqında qanun qəbul edilib. 2006-cı ildən Gürcüstanın Əmək Məcəlləsində əmək münasibətlərində seksual oriyentasiyaya görə diskriminasiyanı qadağan edən maddə 2(3) qəbul edilib.
Həmçinin, 2012-ci ildə Gürcüstanın Cinayət Məcəlləsinə edilən düzəlişlərə əsasən seksual oriyentasiyaya görə LGBT şəxslərə qarşı törədilmiş cinayətlər, digər əlamətlərlə birlikdə ağırlaşdırıcı faktor hesab olunur və istintaq zamanı daha ağır hökmlə cəzalandırılmalıdır. Və Gürcüstan parlamenti tərəfindən 2014-cü il mayın 2-də qəbul olunmuş ən əsas qanun – diskriminasiyanın bütün formalarını, o cümlədən, seksual oriyentasiyaya və gender kimliyinə görə diskriminasiyanı qadağan edən \”Diskriminasiya əleyhinə qanun\”dur.
Amma təbii ki, regionda lider olmaq ölkə daxilində problemin həll olunduğu və LGBT toplumların Gürcüstanda özünü qorunmuş hiss etdikləri anlamına gəlmir.
\”İnsan hüquqlarının araşdırılması və monitorinqi\” QHT-sinin hüquqşünası Lika Calaqaniya artıq bir neçə ildir ki, Gürcüstanda LGBT toplumların hüquqları məsələsini araşdırır. Həmçinin bu yaxınlarda H.Böll Fondonun dəstəyi ilə Lika Calaqaniyanın müəllifliyi altında \”Gürcüstanda LGBT-nin hüquqlarının vəzyyəti\” adlı araşdırma işıq üzü görüb. Lika ölkədə LGBT-nin vəziyyəti barədə danışır.
DİN LGBT ilə düşmənçilik edir
\”Vacib məqamlardan biri nifrət zəminində baş verən cinayətlərdir. Dövlət məqsədyönlü şəkildə bu cinayətləri inkar edir. Bu, statistikaya da aiddir. 2013-cü ilin 17 mayını xatırlayaq. Təkcə LGBT üzvləri zorakılığa məruz qalmamışdılar. Hücumçular bu topluma aid hesab etdikləri insanlara qarşı da zorakılıq etmişdilər. O hadisədən sonra yalnız dörd nəfər həbs olundu və onlar sadəcə 100 lari məbləğində inzibati cərimə ilə cəzalandırıldılar. Digər dörd nəfərin işinə isə Gürcüstan CM-in çərçivəsində baxıldı, lakin prokuratura kifayət qədər dəlil təqdim etmədiyindən onları da buraxdılar. Hərçənd o dörd nəfərin arasında kətillə LGBT şəxslərin oturduğu avtobusun şüşələrini sındıran keşiş də vardı. O məşhur kadrlar hamımızın yadındadır. Bu hal, məhkəmə prosesinin də qərəzli olduğunu göstərir. Biz prokurorluğa statistika üçün sorğu göndərəndə cavab gəldi ki, homofob və transfob zəmində törədilən cinayətlərlə bağlı statistika – sıfırdır. Hərçənd bizim təşkilatın 2016-cı illə bağlı məlumatlarına görə, məhz, nifrət zəminində törədilmiş cinayət rakursundan araşdırılmalı olan, ən azı, on iş var\”, – Calaqaniya deyir.
\”Qanunverici norma niyə işləmir\” sualına cavab verən ekspert deyir ki, bunun bir neçə səbəbi var.
Birincisi, polisin, prokururorluğun nifrət zəminində törədilmiş cinayətin necə identifikasiya edilməsi haqda lazımi bilgisi yoxdur. Həmçinin onlarda sensitivlik çatışmır və təbii ki, siyasi iradə də rol oynayır, hansı ki onlarda yoxdur:
\”Bizim hakimiyyət son dərəcə patriarxaldı və ölkə hazırda sekulyarizm böhranı yaşayır. Siyasətçilərin, iqtidar partiyanın homofob bəyanatları hər gün KİV-də tirajlanır. LGBT toplumlar gündəlik terror şəraitindədirlər. Lakin dövlət bunu qətiyyən görmək istəmir\”.
Həmçinin, Caqalaniyanın sözlərinə görə, LGBT toplumların toplaşma hüquqları da pozulur.
\”İstənilən qruplar Rustaveli prospektində mitinq keçirmək haqqı ala bilirlər, LGBT toplumlarından başqa. Deyirlər ki, evdə istədiyinizi eləyin, amma cəmiyyətdə gözə görünməyin. Ancaq onlar evdə də təhlükəsizlikdə deyillər və tez-tez ev zorakılığına məruz qalırlar. Lakin burda da rəsmi statistika sıfırdır\”.
\”Qadın təşəbbüslərinə dəstək\” (WISG) QHT-nın keçirdiyi sonuncu araşdırmanın nəticələrini qeyd etmək istəyərdim. Bu sosial sorğu bütün Gürcüstan miqyasında aparılıb və 2000 insanı əhatə edib. Araşdımanın nəticələrinə görə sorğuda iştirak edənlərin 66,4%-i razıdır ki, LGBT toplumların nümyəndələrinə öz tələblərini açıq şəkildə ifadə etmək qadağan edilməli, həmçinin LGBT üzvlərinin müdafiəsi məqsədilə keçirilən kütləvi yürüşləri qadağan edən qanun qəbul edilməlidir.
Niyə dövlət Tanrının nə istədiyi haqqında fikirləşməlidir…
Lika Calaqaniyanın fikrincə, problem ondadır ki, əgər hər gün müxtəif KİV-lərdə siyasətçilərin homofob bəyənatları yayımlanırsa, – seçkiqabağı dövrdə belə bəyanatlar xüsusilə artır – tolerant və loyal cəmiyyət tərbiyə etmək, demək olar ki, qeyri-mümkündür.
Həmçinin müəllimlərin əksəriyyəti özləri stereotiplərin daşıyıcılarıdır və onları şagirdlərin arasında da möhkəmləndirirlər:
\”Hazırda bizim cəmiyyət radikal şəkildə homofobdur\”, – və ekspertin özlərinə görə, Gürcü Pravoslav Kilsəsi də buna son dərəcə böyük təsir edir.
\”Ruhanilər, din xadimləri dövlətin işlərinə qarışırlar. Bunun bariz nümunəsi məktəblərdə QHT və Təhsil Nazirliyi tərəfindən hazırlanmış \”Mən və cəmiyyət\” adlı yeni fənnin tətbiq edilməsidir. Bu predmet uşaqlara tolerantlığı öyrətmək üçün nəzərdə tutulmuşdu. Kilsə bu fənnə qarşı çıxdı və təhsi naziri onlarla məsləhətləşməyə getdi.
Təhsil və ya digər sahələr – dindar subyektlər tərəfindən işğal edilib. Dövlət niyə Tanrının, kilsənin nə istədiyini fikirləşməlidi, amma insan hüquqları haqqında düşünməməlidir?\”, – Calaqaniya fikrini yekunlaşdırır.
Azərbaycan
Sən niyə belə zərifsən?
Telman Bədəlovun 18 yaşı var. Telman –geydir. Müsahibəyə razılıq verəndə dedi ki, anonimlik üçün səbəb yoxdur, onsuz da o, heç nəyi gizlətmir.
Telmanın əhvalatı uşaqlıqdan başlayır. O deyir ki, bacısının gəlinciklərindən çox xoşu gəlirmiş, onlarla həddindən artıq ehtiyatla, qayğıkeşliklə davranırmış. Telman həmişə özünü çox sakit və mədən aparıb, buna görə də qohumları anasına dəfələrlə deyiblərmiş ki: \”Niyə sənin oğlun oğlanlarla oynamır, niyə heç kimlə dalaşmır, niyə özünü qız kimi aparır?\”
Anası da eyni sualları oğluna verirmiş: \”Sən niyə oğlanlarla dalaşmırsan? Niyə belə zərifsən? Niyə özünü qız kimi aparırsan?\”
On yaşında Telman qonşu yeniyetmə oğlan tərəfindən seksual təcavüzə məruz qalıb: \”Təbii, bu, mənə heç bir həzz vermədi. Ancaq başa düşdüm ki, reaksiyamda nəsə qəribəlik var. Odur ki, kitablar oxumağa, belə işlərdən başı çıxan əmim oğlu ilə danışmağa başladım. Və gey olduğumu başa düşdüm. Anamın da bunu anlaması üçün hər şey eləyirdim. 13 yaşım olanda atam vəfat etdi. Bircə anamın məni olduğum kimi qəbul etməyi qalmışdı. Ancaq o, mənim davranışımı görəndə həqarətlə \”özünü iyrənc geylər kimi aparırsan\” – deyirdi. Məktəbdə sinif yoldaşlarımdan da eyni münasibəti görürdüm\” – deyə Telman xatırlayır.
Telmanın 16 yaşı tamam olanda özünü gizlətməkdən bezir və anasına sırğa taxmaq istədiyini deyir:
\”O, dəhşətlə soruşdu: \”Yoxsa sən geysən?\” Mən \”hə\” dedim. Mən, bunu, demək olar ki, hər gün təkrar edirəm. Ona başa salmağa çalışıram ki, bu, mənim öz seçimim deyil, təbiətim belədir. Deyəsən, axır ki, anamla bacım bunu qəbul ediblər\”.
Geylə sadəcə gey olduğuna görə dostluq etmirəm
Telman bunu nə məktəbdə, nə küçədə, nə də dostlarından gizlətməyib: \”Əvvəlcə qəbul etmirdilər, insanlar tərəfindən nifrət, həqarət, ələ salma hiss edirdim. Lakin tədricən alışdılar… Mən xarici dilləri, kompüter proqramlarını yaxşı öyrənmişdim, iş tapmaqda çətinlik çəkmirdim. Məni xarakterimə, işimə, savadıma görə sevirlər və hörmət edirlər…\”
O, hər gün insanlarla tamhüquqlu ünsiyyətdə ola bilmək üçün mübarizə aparır:
\”Bilirsiniz, LGBT nümayəndələrinin yalnız bir-biri ilə ünsiyyətdə olmağı, öz çevrələrinə qapanmaları çox pisdir. İnsanlar arasında ünsiyyət simpatiya, ortaq düşüncələr, maraqlara görə yaranmalıdır, seksual mənsubiyyətə görə yox. Mən geylə sadəcə gey olduğuna görə dostluq etmirəm\”.
Babi və İsa
\”Azərbaycanda LGBT nümayəndəsi olmaq nə deməkdir?\” sualına cavab olaraq iki \”uğurlu\” nümunə göstərmək mümkündür. Onlardan biri real ölüm təhlükəsi ucbatından, demək olar ki, ölkədən qaçmağa məcbur olmuş rəssam konseptualist Babi Bədəlovun həyatı, ikincisi isə \”Azad LGBT\” təşkilatının üzvü İsa Şahmarlının intiharıdır.
Rəssam Babi öz boyalarını Fransaya aparıb. İsa isə özünü göyqurşağı rəngində bayraqla asıb. Hər iki halda Azərbaycan adlı ölkə bu parlaq rəngləri \”daşımağı\” (dözməyi) bacarmayıb.
Babi Bədəlov
Babi Bədəlov Lerik rayonunda, çoxuşaqlı ailədə anadan olub. O, sirrini valideynlərinə, ya da çoxsaylı bacı-qardaşlarına açmağı heç təsəvvürünə də gətirməyib:
\”Onlar üçün bu, sadəcə fəlakət deyildi, həm də başqa kosmos idi. Onlar hər şeydən çox gec, mənim yaşım 30-u keçəndən sonra xəbər tutdular. Qardaşlarım, onların, bacılarımın oğulları məni öldürmək istəyirdilər. Mən, ölkədən, demək olar ki, qaçdım\”, – deyə Bədəlov danışır.
Babi ilə İsa sadəcə ən parlaq nümunələrdir, əslində isə LGBT insanlar arasında intihar, mühacirət, cəmiyyətdən təcridolunma halları həddindən çoxdur.
Biz hətta homofob məqalələrə görə də sevinməyə məcburuq
Baxmayaraq ki, 2000-ci ildə ölkədə eynicinsli münasibətlər dekriminallaşdırılıb, cəmiyyət LGBT toplumların nümayəndələrini qəbul etməyə hazır deyil. LGBT profilli ilk jurnal olan «Minority»nin baş redaktoru Səməd İsmayılzadə deyir ki, İsa Şahmarlının ölümünə qədər çoxu ölkədə əsl gey-faşizmin mövcud olduğunu hiss etmirdi: \”İsanın intiharından sonra mənim sanki gözlərim açıldı. Mən başa düşdüm ki, İsanı intihar həddinə yaxınları, doğmaları çatdırmışdılar. Çünki onlar nə baş verdiyini anlamırdılar. Elə bütün cəmiyyətimiz kimi. Onlar məlumatsızdılar. Bunun şıltaqlıq, ekstravaqantlıq, fərqlənmək istəyi olduğunu düşünürlər…\”.
Səməd deyir ki, hərdən bəzi medialar reytinq xatirinə LGBT haqqında yolverilməz tərzdə danışır. Lakin buna baxmayaraq, hətta belə informasiyalar da cəmiyyətə belə insanların mövcudluğunu və bunun normal olduğunu öyrədir: \”Gülməlidir, amma ölkədə vəziyyət elədir ki, biz hətta homofob məqalələrə də sevinməyə məcburuq…\”.
Şəriət hakimləri şahidləri belə münasibətlərlə bağlı şahidlik etməməyə çağırırlar
Təbii ki, ölkədə bir də din faktoru mövcuddur. Çünki statistikaya görə, Azərbaycan əhalisinin 96%-i müsəlmandır. Din xadimi Niyam Aqil deyir ki, islamda homoseksuallıq qadağan olunub, haram buyrulub. Bu qərarın əsasında Qurandakı bir pritça – Lut peyğəmbərin xalqı haqqında əfsanələr dayanır. Bəzi islam ölkələrində (Səudiyyə Ərəistanı, İran və s) LGBT insanlar üçün hələ də edam hökmü haqqında qanun qüvvədədir:
\”Əslində islam homoseksuallığı cəzalandırır, lakin bu zaman homoseksual münasibətin şahidləri lazımdır. Və Quran və qazılar (şəriət hakimləri) şahidləri bu münasibətlə bağlı şahidlik etməməyə çağırırlar, çünki edam əvəzinə belə insanların müalicə olunub təbii vəziyyətə qaytarılmasına üstünlük verilir\”.
Niyam Aqil.
LGBT nümayəndəsi təkbaşına övladlığa uşaq götürə bilər, partnyoru ilə birlikdə yox
Azərbaycan qanunvericiliyi yalnız kişi və qadın arasında nikahlara icazə verir. Vəkil Fariz Namazlı deyir ki, qanunvericilikdə maraqlı bir bənd var:
\”Qanuna görə hər bir vətəndaş övladlığa uşaq götürə bilər. Bu məsələdə vətəndaşın cinsi mənsubiyyəti həlledici faktor ola bilməz. Ancaq qanun övladlığa götürmə barədə aktda iki eynicinsli insanı valideyn kimi qeyd etməyi qadağan edir. Yəni valideynlər əkscinsli olmalıdırlar. Bu, o deməkdir ki, LGBT şəxs təkbaşına uşaq övladlığa götürə bilər, ancaq partnyoru ilə birlikdə yox…\”, deyə vəkil izah edir.
Fariz Namazlı
Həmçinin LGBT profilli təşkilatların qeydiyyata alınması ilə bağlı qanun da anlaşılmazdır. Baxmayraq ki, qanunda bununla bağlı heç bir məhdudiyyət qoyulmur, reallıqda isə Azərbaycanda mövcud olan üç LGBT təşkilatdan heç birini qeydiyyata almırlar.
\”Nəfəs LGBT Azərbaycan Alyansı\” QHT-nın sədri, bir neçə il əvvəl ölkəni tərk etmiş Cavid Nəbiyev deyir ki, dövlət təkcə bir LGBT təşkilatını qeydiyyatdan keçirib – \”Gender və Tərəqqi\”ni. Bu təşkilat sanki dövlətin \”müdafiəsi altındadır\”. Öz fəaliyyətlərini rəsmiləşdirmək istəyən digər təşkilatların sorğularını isə aidiyyatı orqanlar geri qaytarır və rədd edir:
\”Biz iki dəfə sorğu göndərmişik, aylarla zəng vurmuşuq. Onlar bizə ya, ümumiyyətlə, cavab vermirdilər, ya da \”sən o biri təsisçi ilə necə tanış olmusan?\” tipli tərbiyəsiz zarafatlar edirdilər. Nəticədə heç bir qeydiyyat olmadı. Buna görə də mövcud olan azsaylı LGBT təşkilatları qeyri-qanuni fəaliyyət göstərirlər, ki, bu da onları bir çox şeydən mərhum edir, o cümlədən xarici təşkilatların dəstəyindən\”, – Nəbiyev deyir.
Ətrafda bu qədər nifrət varkən xoşbəxt yaşamaq mümkün deyil
Cəmiyyətin neqativ münasibəti LGBT nümayəndələrini öz hüquqları uğrunda apardıqları mübarizədə ruhdan salır. Onlar, demək olar ki, heç yerdən dəstək almırlar, açıq fəaliyyət göstərən insan işini, həyatını, gələcəyini təhlükəyə atır. Səməd İsmayılzadə deyir ki, \”Minority\” jurnalının redaksiyasına çoxsaylı əhvalatlar daxil olur ki, onları oxuyub bu ölkədə LGBT nümayəndəsi olmağın nə anlama gəldiyi barədə nəticə çıxartmaq mümkündür: \”Bura LGBT üçün qeyri-münasib ölkədir. Onlar özlərini gizlədərək uzun illər yaxşı, firavan, ya da sadəcə sakit yaşaya bilərlər, amma xoşbəxt ola bilməzlər. Ətrafda bu qədər nifrət varkən xoşbəxt yaşamaq mümkün deyil…\”
LGBT – şəxslər gözəllik salonlarında, seks xidməti sahəsində işlə kifayətlənirlər
LGBT nümayəndələrinin işədüzəlmə məsələsində Səməd İsmayılzadə ilə Telman Bədəlovun fikirləri üst-üstə düşmür.
Səməd İsmayılzadə deyir ki, onların ünvanına gələn çoxsaylı məktublardan məlum olub ki, LGBT şəxslər gözəllik salonlarında, seks xidməti sahəsində işləməklə kifayətlənirlər. Ən yaxşı halda isə kimliklərini açmadan incəsənət, musiqi, kino sahəsində çalışırlar:
\”Bu LGBT üçün ən \”yumşaq\” sahələrdir. Bu sahələrdə maskulinzm dominant deyil…\”
Telman Bədəlov isə iddia edir ki, LGBT şəxslər təhrikedici, aqressiv davranmasalar, iş tapmaq asandır: \”Bəzi LGBT nümayəndələrinin toplum içində davranışları təkcə ənənəvi seksual oriyentasiyalı insanları yox, məni də əsəbləşdirir, baxmayaraq ki, mən-geyəm. Cəmiyyətin fobiyasını nəzərə almaq, onlara uğurlu nümunələr göstərmək lazımdır. Qoy, onlar görsünlər ki, LGBT nümayəndələri də mədəni, əxlaqlı, adekvat, şəxsi ləyaqət, məsuliyyət hissi olan insanlardılar… Onda iş tapmaq da asandır, yaxşı münasibətlə də üzləşmək çətin deyil…\”.
Məqalə \”Cənubi Qafqazın tabu mövzuları\” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
Müəlliflər:
Azərbaycan: Günel Mövlud
Ermənistan: Qayane Mkrtçyan
Gürcüstan: Edita Badasyan
