“Cəmiyyətdə azərbaycançılıq və insanpərvərlik, ailədə isə doğmalıq və bərabərlik prinsiplərinə əsaslanmalıyıq”

– Çox yaxşıyam. Çünki nəinki Azərbaycanın, bütün Türk dünyasının həyatında çox vacib hadisə baş verib. Bu hadisə bizim təkcə bugünkü əhval-ruhiyyəmizi deyil, gələcəyə yönəlmiş planlarımızı, prespektivlərimizi, hədəflərimizi və ona yanaşmanın əhval-ruhiyyəsini müəyyən etməyə imkan verir.

– Əlbəttə, hər bir qurumun özünəməxsus səlahiyyət sahəsi, vəzifələri, tapşırıqları var. Adını çəkdiyiniz təbəqə Azərbaycanda çox həssas təbəqəyə daxildir. Onlarla işləməyin özünməxsusluğu var. Burda işin sosyopsixoloji, iqtisadi və mənəvi tərəfəri var. Bütün bunların hamısı, həm qanunlara, həm səlahiyyətlərə, həm də mənəvi kriteriyalara uyğun olmalıdır. Hesab edirəm, əlaqdar qurumlarla birlikdə hərə öz sahəsində bu məsələyə lazımi diqqəti göstərir. Bilirsiniz ki, sözügedən təbəqəyə aid ailələrin istər maddi vəziyyətlərini yaxşılaşdırmaq, istərsə də sağlamlıqlarının qayğısına qalmaq məqsədilə xüsusi bir fond yaradılıb. Əlbəttə, o fondun formalaşdırılması prosesinə dəstək göstərməklə yanaşı digər proseslərdə də yönləndirmək, istiqamətləndirmək və maarifləndirməklə dəstək olmağa çalışırıq. Bəzi hallarda isə, həm maddi, həm mənəvi cəhətdən dəstək oluruq. Necə ki, qələbəni qazanarkən, ona hazırlaşarkən, o məşəqqətli yolu keçərkən əsgər, qazi, şəhid ailələrinə dəstək olduq, eləcə də böyük Zəfər sonrası nəticələrə sahib çıxmalıyıq. O qələbəni qazananların qarşısında vəfa borcumuzu unutmamalıyıq. Onların ailələrinə, doğmalarına diqqət, mərhəmət, qayğı göstərməliyik. Çətinliklərini yüngülləşdirmək üçün bütün dövlət orqanları, mətbuat və bütövlükdə cəmiyyət olaraq səfərbər olmalıyıq.

– Bu yüz illərdən, adət və məişətimizdən qalan və aradan qaldırılmalı olan bir problemdir. Mənə elə gəlir ki, bu sualı başqasına verməzdən əvvəl dönüb öz ailəmizə, ətrafımıza, ailə zəncirinin arxa halqalarına baxsaq görərik ki, biz ordan nələri almış, nələri saxlamış və nələri ötürməkdəyik. Bəzən səbəbləri kənarda axtarırıq. Hansısa dövlət qurumunda günah görürük.

– Mən insanları qınaya bilmərəm. Bəlkə də birinci buradan başlamaqla doğru edirlər. Hər birimiz nə qədər geniş fəaliyyət sahəsilə məğul olmağa can atsaq da, hamımızın qayıdacaq sığınacaq yerimiz ailəmizdir. Burada nə varsa onu da cəmiyyətə, böyük ailəmizə daşıyırıq. Cəmiyyətdən içəriyə daşımaq bir qədər məhdudiyyətlərlə qarşılanır, amma ailədən cəmiyyətə çıxan məsələlər daha coxdur. Kimin nəyi varsa onu ötürür. Amma öz evinin qapısını möhkəm bağlayır. Nəinki evinin, eyni zamanda qəlbinin, mənəviyyatının, düşüncəsinin qapısını heç bir yeniliyə, dəyişimə açmır. Bu yerdə gələnlə gedənin balansı pozulur. Bu balansın pozulması özü bəzi arxaik düşüncələrin cəmiyyətdə rol aldığı görüntüsünü yaradır.

Azyaşlı qızlar erkən nikaha məcbur edilir. Bu ən böyük zorakılıqdır. Bu bizim mənəvi dəyərlərimizə, əldə etdiyimiz nailiyyətlərə vurulan böyük zərbədir. Sual olunur, niyə ağbirçəklər, ağsaqqallar 13-14 yaşında qızları 30-35 yaşlı kişilərə istəmək üçün elçiliyə gedirlər? Onlara xeyir-dua verirlər? Tədbirində canla-başla iştirak edirlər. O qonşular bunu görmür? Mütləq səlahiyyətli bir qurumun nümayəndəsi gəlib görməli, etirazını bildirməlidir? Düşünürəm, bu məsələlərdə vətəndaş məsuliyyətimiz olmalıdır. Dünyəvi bir dövlətin vətəndaşı olaraq bunun qarşısını ilk növbədə özümüz almalıyıq. Bu gün erkən nikah da, narkotik aludəçiliyi də, insan alveri də, bütün dünyada rast gəlinən, hətta bizdə olduğundan daha ağır nəticələr verən cinayətlərdəndir. Amma heç bir ölkədə insanlar baş verənləri aparıb öz milli təfəkkürünə, mentalitetinə bağlamır. Başqa ölkələrdə bu hadisələr fərdin törətdiyi cinayət əməli kimi təqdim edilir və onun səbəbləri içərisində geridə qalmışlıq, qanunu tanımamazlıq, insan hüquqlarına hörmətsizlik səbəb olaraq götürülür. Daha bunu dövlətin, xalqın əldə etdiyi nailiyyətlərə kölgə salan milli xüsusiyyətləri kimi qələmə vermirlər. “Biz buyuq” demirlər. Biganəlik göstərmir, hadisənin özünü pisləyir, onu törədən şəxsə adekvat cəza tələb edirlər. Yox əgər, onun lazımi cəzasını vermək üçün müvafiq mexanizm yoxdursa, onun olmasını tələb edir və özləri də prosesdə yaxından iştirak edirlər. Bax biz buna çalışmalıyıq. Cəmiyyət olaraq pis vərdişlərin, adətlərin özünü həyatımıza təhlükə kimi dəyərləndirməli və ona qarşı bütün səviyyələrdə mübarizə aparmalıyıq.

Sualınıza qayıtmaq istəyirəm. Deyirsiniz son zamanlar qadına şiddət artıb. Bəlkə də o qədər artmayıb, (statistika da bunu deyir) sadəcə onun haqqında daha çox danışılır, daha tünd rənglərlə təqdim olunur. Əlbəttə cinayətlər, zorakılıq, ədalətsiz yanaşmalar var. Qadına cəmiyyətdə, dövlət əhəmiyyətli mövqelərdə, ailədə həmahəng olmayan münasibətlər var. Bunu heç kim inkar etmir. Amma o aparıcı və məqsədli xarakter daşımır. Məsələn, bu yerə gələnə qədər, İnsan Hüquqları Komitəsinin sədri kimi, ATƏT-də Azərbaycan nümayəndəliyinin rəhbəri kimi başqa ölkələrə gedib onların daha çox nailiyyətlərinə diqqət yetirən insan kimi bu məsələlər mənə başqa cür təsir edirdi. Amma elə ki, məsələnin mahiyyətinə bələd olmağa başlayırsan, praktikada, real həyatda, öz şəxsi təcrübəndə problemlərin kökünə, hazırkı vəziyyətinə dərindən baxırsan görürsən ki, rənglər həqiqətən də tündləşdirilir. Bəlkə də biz qadınlara yönəlmiş şiddətə daha cox fikir veririk. Halbuki ümumilikdə insana qarşı yönəlmiş bütün şiddət və zorakılıqlar cinayətdir. Bəs onda nəyə görə biz ən çox ailədaxili zorakılıqdan danışmalıyıq? Ona görə ki, bu yolverilməzdir. Qadına olan şiddət də məhz məişətdə, ailədaxilində baş verən zorakılıqların bir nəticəsi kimi çıxış edir. Səbəbi bir kənarda qoyub nəticə ilə məşğul oluruq. Bəlkə də mövzunu bir az da qlobal götürməliyik. Onun bir elementi ilə deyil, bütövlükdə onu doğuran səbəblərə köklənməliyik. Xarakterimizdəki “olmasaydı yaxşı olardı” dediyimiz, arxaik saydığımız, düşüncə və vərdişlərdən, zərərli stereotiplərdən, bəzən yanlış olaraq adət- ənənə adlandırdığımız yaşam tərzimizdən imtina etməliyik.

– Birmənalı olaraq. Özü də yalnız yazılı qanunlarla deyil, həm də yazılmamış qanunlarla. Tarixən bizə xas olan tolerantlıq və dözümlülük kimi yüksək keyfiyyətlərimizdən, öz doğma və yaxınlarımıza, bizimlə birgə bu həyatı bölüşən insanlara sevgi və hörmətlə yanaşmaq kimi ali dəyərlərimizdən, insanlığa zidd olan məsələlərə qarşı dözümsüzlüyümüzdən qaynaqlanan dünyagörüşümüzü və təfəkkür tərzimizi daha çox qabartmalıyıq.

Cəmiyyətdə azərbaycançılıq və insanpərvərlik, ailədə isə doğmalıq və bərabərlik prinsiplərinə əsaslanmalıyıq.

Bu bir həqiqətdir ki, türk qadınına tariximizin və həyatımızın bütün dönəmlərində belə bir münasibət olub. Tayfa, oba başçıları, sonralar xanlıq, milli dövlət səviyyəsində qadınların fikirləri, rolları və mövqeləri əhəmiyyətli sayılıb. Bütün bunlara əsaslanaraq ailədə üzvlər arasında doğru münasibət formalaşdırmalıyıq. İnkişaf etdirmək istədiyimiz demokratik cəmiyyətimizin əsası olan ailəni mühafizəkar qaydalarla idarə etmək istəklərimizə yenidən baxmalıyıq. Ona görə yox ki, bunu bizdən Avropa Şurası, ATƏT istəyir. Öndərimiz Heydər Əliyevin təbirincə desək, biz demokratik inkişaf yolunu kiməsə göstərmək üçün deyil, öz xalqımız və gələcəyimiz naminə seçmişik.

Doğrudur, indi bütün bu məsələləri ümumilikdə gender bərabərliyi adlandırırlar.

Əgər bu söz birləşməsi kimisə qane etmirsə, gəlin buna bərabər inkişaf deyək. Ailədə, cəmiyyətdə məsuliyyət və rolların bölüşdürülməsində qadın- kişi fərqi qoymayaq. Onlara ailənin, cəmiyyətin və dövlətin taleyinə cavabdeh subyektlər kimi yanaşaq.

– Mən bütün “izm”ləri həyatımın kənarında tutan insanam. Onların heç biri mənə görə ayrılıqda aparıcı xətt ola bilməz. Heç vaxt kişilərdən daha üstün mövqe tutmaq kimi bir iddialara üstünlük verməmişəm və bunu da zərərli hesab edirəm. Ümumiyyətlə, hər hansı ifrat yanaşma zərərlidir. Siz feminizmin tarixinə nəzər salanda görərsiniz ki, o anlayışı yaradanlar bir sıra hədəfləri qarşıya məqsəd qoymuşdu. O hədəflər ki, biz artıq onlara çox uzun illər əvvəl nail olmuş bir cəmiyyətik. Bərabər hüquqların, inkişafın, iştirak və təmsilçiliyin, dinlənilmənin, qadının cəmiyyətdə haqq sahib olmasının həm tarixi, həm də müasir ənənəsini yaratmışıq.

Zaman dəyişdikcə bütün hərəkatlar kimi o da xarakterini, tələblərini və mahiyyətini dəyişməkdədir. Mənə elə gəlir indiki halda bu “izm” də fərqli məqsədlər ücün bir istifadə vasitəsi olaraq seçilib.

– Siyasət meydanında qadın üçün də, kişi üçün də çətinliklər mövcuddur və mən bu çətinlikləri cinsi mənsubiyyətlərə ayırmamışam heç zaman. Əgər bu belə yanaşsaydım, yəqin, bu gün bu mövqedə olmazdım. Hesab edirəm, yüksək mövqelərdə uğurlu qadınlarımızın az olması məhz onların bu cür yanaşmalarından doğan məsələdir. Biz vətəndaş olaraq insan hüquqları, imkanları, öhdəlik və məsuliyyətləri baxımından məsələlərə yanaşanda hər kəsi anlamaq da asan olur, çətinlikləri hiss etməklə, onların həlli yolunu tapmaq da. Siyasətdə qadın-kişi yanaşması, hansı üçün daha çətindir, hansı üçün daha asandır? Bu sualların özü də bizi əsas hədəfdən yayındırır. Biz bu sualı bu şəkildə qoyuruqsa, deməli, fərqli yanaşma istəyirik. Sonra da bu yanaşmaları qarşı-qarşıya qoyuruq, üstünlüyü də təbii olaraq qarşı cinsin nümayəndələrinə veririk. Bizə elə gəlir ki, nə qədər bu barədə çox danışsaq, fərqlərini, oxşar cəhətlərini axtarsaq məsələni yoluna qoymuş oluruq. Mənə görə əgər biz nəinki siyasətdə, həyatın bütün sahələrində belə məsələnin bu tərəfinə deyil, proseslərdə yalnız vətəndaş olaraq iştiraka, töhfə verməyə, toplumun qarşısında duran vəzifələrə konstitusiyamızda əksini tapan, etnik və dini kimliyindən, cinsindən asılı olmayaraq məsuliyyət daşımalı olduğumuza diqqət yetirsək, bunu özü bizi istədiyimiz cəmiyyətə qovuşdura bilər.

– Müsbət tərəfi ondan ibarətdir ki, məni əhatə edən mühitdə, cəmiyyət və dövlət həyatında, bütövlükdə içərisində olduğum zamanda baş verən proseslərə qatılıram. Ölkəmiz və xalqımız üçün taleyüklü dönəmlərdə, hadisələrin qaynar hissəsində yer alıram. Bu məsələlərlə bağlı fikirlərim öyrənilir, münasibət bildirirəm. Ehtiyac duyduqda özüm bu barədə nələrsə yazıram. Bir vətəndaş olaraq isə təkcə öz həyatımı yaşamıram. Xalqın, dövlətin həyatı məndən keçir və mən ondan kənar öz həyatımı təsəvvür etmirəm.

– Yorulmuram. Əksinə məhdud çərçivədə hansısa lokal məsələlər ətrafında müzakirə aparanda yoruluram.

– Bizim əvvəlki ənənimizdə daha çox pozitivi göstərmək prinsipi var idi. İndi cəmiyyət bir az dəyişib. Neqativə meyillik yaranıb. Bu özünü təkcə sosial şəbəkədə deyil, həm də mətbuatda göstərir. Təəssüflər olsun qələm adamlarının, ədəbiyyat əhlinin içərisində də belə insanlar üstünlük təşkil edirmiş kimi görünür. Tamamilə fərqli bir “cığır” açıblar özlərinə. Buna yol demirəm. Çünki o yol deyil. Onu yol olmağa imkan vermək olmaz. Açdıqları həmin cığırlarla da özlərinin arxasınca neqativə meyilli kütləni aparırlar. Sanki bu minvalla fərqliliklərini, özünməxsusluqlarını göstərmək istəyirlər. Onlara elə gəlir həqiqəti göstərirlər. Amma həqiqət heç də hər zaman bizim görə bildiyimiz və görmək istədiyimiz kimi deyil. Onun görünməyən, bizə aydın və məlum olmayan tərəfləri də var.

Hər kəs qəvvas ola bilməz. Hamı mirvarini tapıb çıxara bilməz dərinlikdən. Sadəcə orada mirvari var deyə bağıra bilər. Odur ki, cəmiyyətimizin üst qatında baş verənləri bütövlükdə mahiyyətimiz olaraq qələmə verməklə özümüzə yuxarıdan aşağı baxmağa haqq qazandıra bilmərəm. Mövcud neqativ münasibət və dəyərləndirmələrin səbəbinin yalnız özümüzdən qaynaqlandığını və buna görə də bütün uğur və qələbələrimizi heçə sayanların nə qədər böyük bir qəsd və hiylə içərisində olduğuna isə biganə qalmaq olmaz.

Amma düşünürəm, zaman hər şeyi cilalayır. Məsələn, 90-cı illərdə, 2000-ci illərin əvvəllərində bizim ipə-sapa yatmayan adamlarımız vardı. Onların bir çoxu da qələm adamları idi. Siyasi proseslərdə heç nəyi qəbul etməyən, eyni zmanada heç bir şey də təqdim etməyən insanlarımız meydan sulayırdı. Sanki onlar üçün bütün dünya dar idi. İçərilərindəki aqressiyanı, zoru, kini tökməyə yer tapmırdılar. Görürsünüzmü, indi necə sakitləşiblər.

– İlk növbədə yoruldular. Buna enerji lazımdır. Əgər sən hər şeyi qara təqdim edərək o qaranın içərsində yalnız bir ağ dairə olduğunu fikirləşərək yaşayırsansa ilk olaraq özünü məhv edəcəksən. Başqasının paxıllığını çəkən, ona hiylə quran, məhv etmək üçün planlar cızan adam üçün həyat çox çətindir. O adamın sənin daxilində baş verən fırtınalardan xəbəri yoxdu. Amma sən özün gecələr yatmırsan. Hiylə, məkir, nifrət içində ömrünü puç edirsən. Mənə elə gəlir onların bir qismi bunu dərk etdilər. Bir insan ömrü nə qədərdir ki, o, öz ömrünü başqlarını məhv etməyə, yaxşı işlərin üstündən xətt çəkməyə həsr etsin. Bütün dünyanın qəbul etdiyi həqiqətlər var axı. Müstəqil Azərbaycan Respublikası var. Sən bu dövlətin müstəqil olması uğrunda can qoyan insanların varlığını qəbul etmirsənsə, səni kim görəcək? Sən əvvəl-axır görünməz olacaqsan.

Üzü geriyə bir baxın. 30 il tarix üçün elə də böyük bir zaman dilimi deyil. Amma bizim əldə etiklərimizə baxaq. Bu qısa müddətdə çox böyük işlər görmüşük. Yüz illərə söykənən bir məkrin qarşısında dəmir yumuruğumuzla dayana bildik. Bu barmaqlar əgər lazım gəldiyində birləşib yumruğa çevrildisə, erməniçiliyin, təcavüzün başına endirildisə deməli, biz bunu bacarırıq. Yaxşı, bu yumruq açılandan sonra “gəl indən sonrakı yolda bərabər gedək” deyə sənə uzanan bir ələ çevrilirsə və sən o əli bəhanələrlə rədd edirsənsə, səni də zaman yeyəcək. Amma görülən iş qalacaq və xalq bunu heç vaxt unutmayacaq. Bu cəmiyyətə xalqa tarix hər zaman sübut edib ki, kənardan gətirilən ideyalar heç vaxt bu ölkədə reallaşmır. O məsələlər ki, bizə qrant layihələrlə tətbiq olunur, bizi qarşıdurmaya çəkməyə, diqqətimizi başqa istiqamətlərə yönəltməyə hesablanır, o layihələrə ayrılan vəsaitlərin hamısı bataqlığa gedir.